Trung Quốc "cầm đằng chuôi" trong cuộc chiến xe điện toàn cầu

Một nhóm quan chức thuộc Bộ Thương mại Trung Quốc đang âm thầm định đoạt tương lai ngành công nghiệp ô tô toàn cầu thông qua việc cấp phép xuất khẩu từng lô nam châm đất hiếm, tại tòa nhà "đồ sộ" phía đông quảng trường Thiên An Môn ở Bắc Kinh.

Trung Quốc hiện nắm thế gần như độc quyền về nam châm đất hiếm – thành phần chủ lực trong động cơ xe điện và tua-bin gió và cả tiêm kích F-35 của Mỹ. Đồng thời, đưa mặt hàng này vào danh sách kiểm soát xuất khẩu từ tháng 4/2025, một trong những "kim bài" nhằm đối phó thương mại với Mỹ. 

Theo đó, mọi doanh nghiệp xuất khẩu phải xin giấy phép từ Bắc Kinh. Việc cấp phép thuộc thẩm quyền của Cục An ninh Công nghiệp và Kiểm soát Xuất Nhập khẩu – cơ quan trực thuộc Bộ Thương mại Trung Quốc. 

Các công ty ô tô, bán dẫn và hàng không vũ trụ từ khắp nơi trên thế giới đã nộp hàng loạt giấy xin phép nhưng mới chỉ có vài chục lá đơn được chấp nhận kể từ khi Trung Quốc siết chặt đất hiếm vào tháng 4/2025.

Hàng loạt hồ sơ xin xuất khẩu đất hiếm 'nằm im' trong tòa nhà của Bộ Thương mại Trung Quốc từ tháng 4/2025 (Ảnh: CGTN)

Washington cho rằng việc Bắc Kinh trì hoãn cấp phép cho thấy nước này đang phá vỡ cam kết đưa ra trong các cuộc đàm phán thương mại tại Geneva hồi tháng 5/2025. Đáp lại, "xứ cờ hoa" cũng áp đặt hạn chế xuất khẩu linh kiện động cơ máy bay và một số thiết bị khác.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã có cuộc điện đàm hôm 5/6 trong bối cảnh căng thẳng quanh đất hiếm đang đe dọa phá vỡ thỏa thuận đình chiến thương mại mong manh giữa hai siêu cường.

Ngay sau cuộc gọi, ông Trump đăng trên mạng xã hội Truth Social rằng “không còn gì phải nghi ngờ về sự phức tạp của các sản phẩm đất hiếm”, nhưng không nói rõ hai bên đã đạt được điều gì.

Trong khi đó, truyền thông nhà nước Trung Quốc dẫn thông cáo của Bắc Kinh cho biết nước này “đang thực hiện nghiêm túc và có trách nhiệm thỏa thuận Geneva”, nhưng không nhắc cụ thể đến đất hiếm.

“Tình trạng này đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhiều ngành công nghiệp. Lẽ ra mọi thứ nên được lên kế hoạch và triển khai tốt hơn”, ông Adam Dunnett – Tổng thư ký Phòng Thương mại châu Âu tại Trung Quốc – nhận định.

Thực tế, một số nhà máy và dây chuyền sản xuất của các nhà cung cấp linh kiện ô tô châu Âu đã phải tạm ngừng hoạt động do lệnh kiểm soát xuất khẩu mới đây của Trung Quốc, theo Hiệp hội các nhà cung cấp ô tô châu Âu (CLEPA). Tổ chức này cũng cảnh báo sẽ có thêm nhiều gián đoạn nếu nguồn dự trữ linh kiện đang dần cạn kiệt.

Quy trình cấp phép xuất khẩu hàng hóa lưỡng dụng của Trung Quốc (Nguồn: DFF.VN)

Thế thống lĩnh của Trung Quốc trên thị trường đất hiếm đang hé lộ một quy trình hành chính phức tạp, dần trở thành điểm nghẽn nghiêm trọng, theo Reuters.

“Kể từ tháng 4, quy trình xin giấy phép xuất khẩu đất hiếm từ các nhà cung cấp của chúng tôi vừa rườm rà vừa tốn thời gian, một phần do phải thu thập và cung cấp rất nhiều thông tin”, người phát ngôn của Bosch – tập đoàn công nghệ và kỹ thuật đa quốc gia Đức – chia sẻ.

Các thủ tục dài tới gần 14.000 ký tự, theo một tài liệu do Bộ Thương mại Trung Quốc công bố, trước thời điểm siết chặt xuất khẩu đất hiếm.

Riêng các nhà cung ứng ô tô châu Âu đã nộp hàng trăm hồ sơ từ đầu tháng 4/2025, nhưng chỉ khoảng 25% trong số đó được chấp thuận. Mỗi hồ sơ dài từ vài chục đến hàng trăm trang.

Bộ Thương mại yêu cầu doanh nghiệp phải cung cấp thông tin kỹ thuật, hợp đồng đã ký, mô tả cơ sở sản xuất, hình ảnh sản phẩm nhằm ngăn chặn các sản phẩm lưỡng dụng bị sử dụng vào mục đích quân sự. Song, dù đã nêu ra mục đích thương mại, nhiều doanh nghiệp vẫn bị yêu cầu bổ sung tài liệu.

“Chúng tôi còn nghe từ một số công ty rằng họ bị yêu cầu cung cấp thông tin nhạy cảm liên quan đến sở hữu trí tuệ, dẫn đến việc hồ sơ bị trì hoãn”, ông Dunnett cho biết thêm.

Về nguyên tắc, mỗi hồ sơ sẽ được xử lý trong vòng 45 ngày làm việc. Tuy nhiên, nếu liên quan đến “an ninh quốc gia”, thời gian có thể kéo dài hơn – mà không có giới hạn cụ thể.

"Vũ khí mềm" của Bắc Kinh

Các học giả Trung Quốc công khai thừa nhận rằng việc siết xuất khẩu đất hiếm là phản ứng nhằm vào lệnh cấm chip của Mỹ.

“Đây là vũ khí mềm của Bắc Kinh, không gây thiệt hại nhiều cho Trung Quốc vì những loại đất hiếm bị kiểm soát có giá trị kinh tế không cao”, ông Chu Tuấn Vĩ – nhà nghiên cứu quan hệ quốc tế tại Viện Grandview (Trung Quốc) – nhận định.

Trong khi đó, quan chức Trung Quốc khẳng định việc siết xuất khẩu là công bằng với tất cả các quốc gia, không chỉ nhằm vào Mỹ – do hành động này không vi phạm thỏa thuận Geneva.

“Chính sách kiểm soát đất hiếm của Trung Quốc không phân biệt đối xử và không nhằm vào bất kỳ quốc gia cụ thể nào”, ông Lâm Kiến – người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc phát biểu.

Nguồn tham khảo: Reuters