Các nền kinh tế mới nổi đang giảm dần phụ thuộc vào đồng USD, khi niềm tin vào đồng bạc xanh suy yếu, dự trữ ngoại hối toàn cầu dịch chuyển, cùng bối cảnh địa chính trị thay đổi nhanh chóng.
Theo IMF, tỷ trọng USD trong dự trữ ngoại hối toàn cầu đã giảm từ hơn 70% ( đầu những năm 2000) xuống dưới 60% (tính cho đến hiện nay).
Dự trữ USD tại các quốc gia giảm mạnh
Dự trữ ngoại hối của Trung Quốc đạt đỉnh 4.000 tỷ USD vào năm 2014, nay chỉ còn khoảng 3,3 nghìn tỷ USD. Tại vùng Vịnh (Saudi Arabia, UAE, Qatar,...) ghi nhận gần 800 tỷ USD thặng dư thương mại từ 2017 đến nay, dự trữ của họ gần như đi ngang.
Xu hướng rút lui khỏi tài sản định danh bằng USD nhiều khả năng sẽ tiếp diễn, dưới tác động của cả lực đẩy toàn cầu và những thay đổi mang tính nội tại.
Cán cân vãng lai của các quốc gia vùng Vịnh (Đồ họa: Bloomberg)
Một bức tranh rõ ràng đang hình thành:
1.Tài sản Mỹ không còn hấp dẫn như trước
Nợ công tăng cao, Washington liên tục áp thuế lên cả đồng minh lẫn đối thủ, và tình trạng đối đầu chính trị kéo dài dẫn đến các đợt đóng cửa chính phủ.
Nhà Trắng nhiều lần can thiệp công khai vào Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), làm dấy lên lo ngại rằng lạm phát có thể bào mòn giá trị tài sản nắm giữ bằng USD.
2. “Tấm khiên” USD vô hiệu
Sau khi Nga tấn công Ukraine năm 2022, Mỹ và các đồng minh đã đóng băng 300 tỷ USD tài sản của Moscow. Động thái này gửi đi một thông điệp không thể rõ hơn: Washington sẵn sàng dùng đồng USD như một công cụ gây áp lực địa chính trị.
Đây là cảnh báo mà Trung Quốc và các nước vùng Vịnh – những chủ nợ lớn của Mỹ – không thể phớt lờ.
3. Lợi ích của Trung Quốc và Mỹ ngày càng tách rời.
Sự xa cách chiến lược này khiến Bắc Kinh lo ngại hơn về an toàn của tài sản đầu tư tại phương Tây. Ở Trung Đông, căng thẳng mới nhất – bao gồm việc Israel tấn công mục tiêu tại Qatar – tiếp tục làm rạn nứt thỏa thuận “dầu đổi lấy an ninh” vốn gắn kết Mỹ và các nước vùng Vịnh suốt nhiều thập niên.
Vì sao “gọng kìm” của đồng USD đang dần lỏng?
Bên cạnh các yếu tố bên ngoài, các chuyển đổi trong từng quốc gia cũng đang thúc đẩy thế giới giảm phụ thuộc vào đồng bạc xanh.
Trước đây, Trung Quốc neo đồng Nhân dân tệ (CNY) vào USD, buộc họ phải mua nhiều trái phiếu Kho bạc Mỹ để giữ tỷ giá ổn định.
Từ giữa thập niên 2010, Trung Quốc chuyển sang chế độ “thả nổi có quản lý” (dirty float), tức là tỷ giá được điều chỉnh linh hoạt hơn, giảm can thiệp trực tiếp.
Trung Quốc cũng dẫn đầu quá trình giảm dùng USD trong thương mại quốc tế. Tỷ trọng thanh toán thương mại bằng nhân dân tệ đã tăng từ 2% năm 2010 lên 25% năm 2023 – một con số mang tính bước ngoặt.
Tại khu vực Trung Đông, sự chuyển dịch còn rõ nét hơn. Saudi Arabia, quốc gia từng là nhà đầu tư lớn vào các tài sản an toàn của Mỹ, nay đã trở thành người đi vay.
Chi tiêu nội địa tăng mạnh đang làm cạn kiệt “hồ dự trữ petrodollar” – nguồn vốn từng được các quốc gia vùng Vịnh đổ vào thị trường quốc tế.
Qatar đã chi tới 300 tỷ USD để chuẩn bị cho World Cup 2022, trong khi Saudi Arabia dự kiến đầu tư hơn 1.000 tỷ USD vào các siêu đô thị tương lai, thể thao và giải trí.
Thay vì tiếp tục rót vốn vào trái phiếu chính phủ Mỹ, các quỹ tài sản quốc gia vùng Vịnh đang chuyển hướng sang các khoản đầu tư rủi ro hơn như cổ phiếu, mỏ khoáng sản và bất động sản.
Sự thay đổi này không chỉ phản ánh chiến lược phát triển nội địa của các quốc gia, mà còn cho thấy sự tái cấu trúc dòng vốn toàn cầu, trong đó vai trò của đồng USD và các tài sản truyền thống đang dần bị thách thức bởi nhu cầu đa dạng hóa và tối ưu hóa lợi suất đầu tư.
Kỷ nguyên thống trị của USD sắp khép lại?
Về dài hạn, vùng Vịnh nhiều khả năng không quay lưng hoàn toàn với đồng USD. Việc giảm phụ thuộc sẽ diễn ra từ từ, do các nước này vẫn duy trì cơ chế neo tỷ giá và quan hệ an ninh chiến lược với Mỹ.
Hơn nữa, dưới thời Tổng thống Trump, bất kỳ tín hiệu “phi USD hóa” nào cũng có thể bị trừng phạt. Nhưng cũng chẳng thể kỳ vọng vùng Vịnh tiếp tục nâng đỡ hệ thống tài chính Mỹ như trước.
Trung Quốc thì khác, đất nước này chắc chắn sẽ giảm lượng dự trữ USD xuống mức thấp hơn nữa. Các nhà phân tích của Bloomberg và IMF đưa ra 2 kịch bản đối với trường hợp này:
Trung Quốc và 2 kịch bản thoái vốn khỏi đồng USD (Nguồn: Bloomberg)
• Kịch bản 1: Giảm dự trữ USD một cách từ từ, không xuất phát từ địa chính trị.
Trong trường hợp vai trò của đồng Nhân dân tệ trong thương mại tiếp tục tăng, và quy mô kinh tế Trung Quốc giữ vai trò dẫn dắt, tỷ trọng USD trong dự trữ của Bắc Kinh sẽ giảm từ 58% hiện nay xuống còn khoảng 24% vào năm 2050, theo mô hình của chuyên gia IMF Serkan Arslanalp và cộng sự.
• Kịch bản 2: Giảm nhanh do căng thẳng địa chính trị.
Trường hợp tham khảo rõ nhất là Nga. Từ cuối năm 2016 đến cuối 2021, tỷ trọng USD trong dự trữ ngoại hối của Nga giảm mạnh từ 40% xuống chỉ còn 11% khi nước này gấp rút tách mình khỏi hệ thống tài chính Mỹ.
Nếu Trung Quốc đi theo lộ trình tương tự, lượng nắm giữ tài sản bằng USD của quốc gia này có thể về gần bằng 0 chỉ trong thời gian ngắn.
Có thể nói, kỷ nguyên mà dòng tiết kiệm toàn cầu chảy mạnh vào tài sản định giá bằng USD đang dần kép lại.
Điều đó báo hiệu lãi suất Mỹ sẽ cao hơn, gánh nặng nợ công trở nên nặng nề hơn, chi phí đầu tư trong nước đắt đỏ hơn và khả năng sử dụng sức mạnh kinh tế để định hình chính sách đối ngoại của Washington cũng sẽ bị thu hẹp đáng kể./.
Nguồn tham khảo: Bloomberg
