Thương chiến Mỹ - Trung 2.0: Ông Tập lấy tĩnh chế động?

Trẻ hơn tới 7 tuổi, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình có thừa thời gian và sự kiên nhẫn để chờ đến khi ông Trump rời khỏi Nhà Trắng. Khi ấy, bối cảnh chính trị ở Mỹ có thể sẽ lại đảo chiều, có lợi cho Trung Quốc, theo Bloomberg.

Vào một ngày giá lạnh ở Alaska vào tháng 3/2021, ngay sau khi ông Joe Biden nhậm chức, các nhà ngoại giao hàng đầu của Mỹ và Trung Quốc đã  gặp nhau tại Khách sạn Captain Cook ở Anchorage để tham dự một cuộc họp. Nhưng nó đã nhanh chóng đi chệch hướng.

Thông thường, các cuộc gặp như vậy sẽ theo một kịch bản chung: Các phóng viên được vào phòng, hai bên đưa ra vài lời phát biểu mở đầu nhạt nhẽo, rồi bắt tay vào việc khi cánh báo chí đã rời đi.

Thế nhưng, trong lần họp này, họ bị cuốn vào cuộc khẩu chiến kéo dài 71 phút về trật tự quốc tế. Các phiên dịch viên phải cố gắn truyền đạt những thông điệp thẳng thắn giữa cái nhìn lạnh lùng, gượng gạo của cải hai bên. 

Điều thực sự khiến những vị khách từ Bắc Kinh tức giận là những bình luận của Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken khi đó.

Ông Blinken cáo buộc Trung Quốc "cưỡng ép kinh tế" đối với các đồng minh của Mỹ và chỉ trích các hành động ở Hồng Kông, Tân Cương và Đài Loan "đe dọa trật tự dựa trên luật lệ duy trì sự ổn định toàn cầu". Ông kêu gọi củng cố hệ thống này và nhấn mạnh giải pháp thay thế "là một thế giới mà sức mạnh tạo ra lẽ phải và kẻ chiến thắng sẽ giành được tất cả".

Đáp lại, ông Dương Khiết Trì - nhà ngoại giao hàng đầu Trung Quốc khi ấy - đã có một bài phát biểu dài, nói rằng quốc gia của ông theo “hệ thống quốc tế lấy Liên Hợp Quốc làm trung tâm”. Ông nói rằng Mỹ "không đại diện cho thế giới" và nhiều quốc gia không công nhận "các giá trị phổ quát mà Mỹ rao giảng".

“Mỹ có nền dân chủ theo phong cách Mỹ và Trung Quốc có nền dân chủ theo phong cách Trung Quốc,” ông Dương nói.

Bốn năm sau, khi ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng, những quan điểm trong cuộc đấu khẩu này đã lỗi thời. Bài phát biểu của ông Blinken về "trật tự dựa trên luật lệ" đã được thay thế bằng học thuyết "nước Mỹ trên hết" và "hòa bình thông qua sức mạnh". 

Ông Trump đã đe dọa cả bạn bè và kẻ thù của nước Mỹ bằng thuế quan, thúc đẩy bằng cách nào đó để chiếm Greenland và Dải Gaza, và gọi Tổng thống Ukraine Zelensky là "kẻ độc tài".

Hơn một tháng sau khi ông Trump bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai, lằn ranh phân chia Mỹ và Trung Quốc trong cuộc gặp ở Alaska giờ đây đã mờ nhạt, nếu không phải là hoàn toàn biến mất. 

Quan điểm của ông Trump về quyền lực — yêu cầu sự trung thành và sẵn sàng doạ nạt để đạt được mục đích — có thể nói là phù hợp hơn với tầm nhìn của Trung Quốc về thế giới hơn bất kỳ tổng thống Mỹ nào kể từ khi thành lập Liên Hợp Quốc sau Thế chiến II.

Ông chủ Nhà Trắng đang sử dụng mọi đòn bẩy của sức mạnh kinh tế và quân sự có thể có của Mỹ để ghìm Trung Quốc với tư cách là siêu cường hàng đầu thế giới. Mặc dù chiến lược đó có thể thành công trong ngắn hạn, nhưng về lâu dài, hành động của ông Trump đang tạo ra một thế giới phù hợp hơn nhiều với lợi ích của Trung Quốc.

Trong các cuộc đàm phán thương mại ở nhiệm kỳ đầu, ông Trump đã cố gắng khuất phục ông Tập Cận Bình với những yêu cầu thay đổi một số luật của Trung Quốc, bao gồm các vấn đề liên quan đến bảo vệ sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ bắt buộc. 

Ông Tập Cận Bình sau đó đã từ chối các yêu cầu của Trump. Để rồi, Tổng thống Mỹ buộc phải chấp nhận cái gọi là thỏa thuận thương mại "Giai đoạn Một", chủ yếu liên quan đến việc mua hàng nông sản của Mỹ trước cuộc bầu cử năm 2020. 

Sau đó, Covid-19 xuất hiện, làm suy yếu mối quan hệ Mỹ-Trung Quốc và cuối cùng khiến ông Trump phải rời Nhà Trắng. Dù vậy, ông Trump đã thực sự khiến Trung Quốc bị tổn thương. Bộ Ngoại giao Trung Quốc sử dụng giọng điệu mạnh mẽ hơn để đối phó với những chỉ trích hàng ngày của ông Trump nhắm vào cuốc gia này.

Sự nhẫn nại của Bắc Kinh 

Ông Trump dường như đang ở vị thế mạnh hơn so với tám năm trước, khi bước vào nhiệm kỳ thứ hai ở Nhà Trắng. Ông đã áp thuế 10% đối với tất cả hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và đe dọa sẽ áp thêm 10% nữa vào tuần tới. Chúng có thể còn tăng cao hơn nữa khi ông cân nhắc các động thái toàn diện hơn để duy trì vị thế thống trị về kinh tế, quân sự và công nghệ của Mỹ.

Nhưng ông chủ Nhà Trắng cũng tuyên bố sẵn sàng đàm phán với Trung Quốc. Ông đã đề xuất một số yêu cầu — ông muốn Trung Quốc chấp thuận việc bán TikTok và giúp chấm dứt cuộc chiến của Nga ở Ukraine — nhưng không rõ liệu có phản đối các lằn ranh đỏ của ông Tập về chủ quyền hay không. 

Nội các của ông Trump không thiếu những gương mặt có thái độ “diều hâu” với Trung Quốc. Nhưng, cố vấn thân cận nhất của Tổng thống Mỹ hiện nay - tỷ phú Elon Musk, lại là người có nhiều lợi ích kinh tế tại nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. 

Chủ tịch Trung Quốc có lẽ đã nắm được “key” này, và cho đến nay, ông vẫn tỏ ra bình tĩnh. 

Không giống như các nhà lãnh đạo như Justin Trudeau của Canada, người đã chạy đến gặp Trump để ngăn chặn việc tăng thuế quan, cho đến nay ông Tập vẫn từ chối điện đàm lần nữa với tổng thống Mỹ.

Ông Tập dường như đã rút ra được bài học từ vòng một của cuộc chiến thương mại, khi Trung Quốc bị bất ngờ trong các cuộc đàm phán và mắc bẫy khiêu khích của Trump.

Xuất khẩu là điểm sáng hiếm hoi của nền kinh tế đang chìm trong cơn khủng hoảng bất động sản ở Trung Quốc, với các mũi nhọn gồm: ô tô điện, pin và tấm pin mặt trời. Nhưng thuế quan của ông Trump đe dọa chiến lược đó và các quốc gia khác có thể làm theo để ngăn chặn hàng xuất khẩu của Trung Quốc tràn ngập thế giới. 

Ở một góc độ khác, những tuyên bố công khai cho thấy ông Trump sẽ tránh giao tranh với các đối thủ chiến lược như Nga và Trung Quốc, trừ khi các lợi ích cốt lõi của Mỹ bị đe dọa trực tiếp — một viễn cảnh đáng lo ngại đối với các đồng minh lâu năm ở Châu Âu và Đông Á, cũng như Đài Loan. Nếu Mỹ trao cho ông Putin một chiến thắng ở Ukraine, nó cũng đặt ra câu hỏi liệu Mỹ có bảo vệ Đài Loan trước sự rình rập của Trung Quốc hay không.

Đối với các quan chức Bắc Kinh, ông Trump chỉ đơn giản là “minh bạch” hơn các chính quyền khác về tham vọng bá quyền của Mỹ.

Sự đồng thuận rộng hơn này giữa Mỹ và Trung Quốc đã được thể hiện trong tuần này tại Liên Hợp Quốc, khi cả hai nước nhất trí về một nghị quyết của Hội đồng Bảo an về Ukraine mà không đổ lỗi cho Putin vì đã gây ra chiến tranh. 

Đối với Trung Quốc, quốc gia có lẽ đã thu được nhiều lợi ích kinh tế hơn từ trật tự dựa trên luật lệ so với bất kỳ quốc gia nào, thì đây chính xác là cách mà cơ quan toàn cầu này nên hoạt động: Các cường quốc chia thế giới thành các phạm vi ảnh hưởng và tìm cách giải quyết các vấn đề mà không có bất kỳ lời kêu gọi cao cả nào về quyền con người phổ quát.

Mặc dù ông Trump đang thắng thế nhưng chưa chắc Mỹ sẽ ca khúc khải hoàn trong cuộc thương chiến với Trung Quốc. Nên nhớ, ông Tập Cận Bình đang có một lợi thế đặc biệt. Ở tuổi 71, nhà lãnh đạo Trung Quốc trẻ hơn ông Trump bảy tuổi và có quyền lực tuyệt đối tại quốc gia tỷ dân.

Điều đó có nghĩa là ông Tập Cận Bình có thể chơi trò kiên nhẫn đợi ông Trump cho đến khi chính trị ở Mỹ lại đảo chiều. 

Khi điều đó xảy ra, bất kỳ ai tiếp quản nước Mỹ có thể thấy rằng "nền dân chủ kiểu Trung Quốc" là chuẩn mực và "trật tự dựa trên luật lệ" đã thay đổi về cơ bản, thậm chí là mãi mãi./.

Nguồn tham khảo: Bloomberg