Có nhiều cách lý giải về tại sao lại có mức thuế 46% mà Trump tính toán cho Việt Nam. Tôi muốn chia sẻ về cách nhìn này dưới góc độ xử lý 46% như thế nào ở gốc rễ xuất xứ hàng hoá.
Điểm chính
- Nghiên cứu cho thấy mức thặng dư giá trị trung bình yêu cầu cho quy tắc xuất xứ toàn cầu khoảng 46%, phù hợp với mức thuế 46% mà Trump áp dụng cho Việt Nam, có thể nhằm đảm bảo sản xuất nội địa thực sự.
- Việt Nam đã áp dụng quy tắc xuất xứ, yêu cầu ít nhất 30% giá trị gia tăng nội địa cho một số hàng hóa, nhưng cần siết chặt hơn để đối phó với thuế mới.
- Với thuế 46% từ Mỹ, Việt Nam nên đàm phán, tăng sản xuất nội địa, và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu để giảm rủi ro.
Phân tích tổng quan
Mức thặng dư giá trị và quy tắc xuất xứ
Quy tắc xuất xứ (ROO) là tiêu chí để xác định nguồn gốc quốc gia của hàng hóa, thường yêu cầu một mức thặng dư giá trị (giá trị gia tăng nội địa) nhất định để được hưởng ưu đãi thuế quan. Nghiên cứu cho thấy mức trung bình toàn cầu khoảng 46%, với sự khác biệt từ 39% cho các nước kém phát triển nhất đến 78% ở một số nước châu Phi (Rules of Origin and Exporters’ Value-Added). Ví dụ, USMCA yêu cầu 75% giá trị nội địa cho ô tô, trong khi EVFTA với Việt Nam yêu cầu ít nhất hai công đoạn sản xuất cho dệt may (Identify and Apply Rules of Origin).
Việt Nam, với vai trò là nước xuất khẩu lớn, đã áp dụng quy định như Nghị định 31/2018/NĐ-CP, yêu cầu ít nhất 30% giá trị gia tăng nội địa cho một số mặt hàng. Tuy nhiên, trước áp lực từ Mỹ, đặc biệt là nghi ngờ về việc trở thành trung chuyển cho hàng hóa Trung Quốc, Việt Nam cần siết chặt hơn.
Tác động của thuế 46% từ Trump
Ngày 2/4/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố mức thuế 46% lên hàng hóa Việt Nam, có hiệu lực từ 9/4/2025, trong khuôn khổ chính sách thuế “đáp trả” toàn cầu, với mức cao nhất lên đến 49% cho một số nước. Mức thuế này nhắm vào xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ, trị giá 136,6 tỷ USD vào năm 2024, chiếm 30% GDP, khiến Việt Nam rất dễ bị tổn thương. Ngành giày dép (Nike, Adidas), đồ nội thất, và may mặc chịu ảnh hưởng nặng nề, với nguy cơ tăng giá cho người tiêu dùng Mỹ.
Mức thuế 46% có thể phản ánh ý định của Trump, phù hợp với ngưỡng giá trị gia tăng trung bình toàn cầu, nhằm đảm bảo hàng hóa Việt Nam không chỉ là lắp ráp từ linh kiện nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc, mà phải có sản xuất nội địa thực sự. Thặng dư thương mại của Việt Nam với Mỹ, đạt 123,5 tỷ USD năm ngoái, có thể là lý do chính cho quyết định này.
Hành động cần thiết cho Việt Nam
Trước mắt, Việt Nam nên đàm phán với Mỹ, tận dụng các động thái gần đây như giảm thuế nhập khẩu LNG (xuống 2% từ 5%) và ô tô (xuống 32% từ 45-64%), đồng thời tăng nhập khẩu nông sản Mỹ. Việt Nam có thể đề xuất siết chặt quy tắc xuất xứ để chứng minh hàng hóa không phải là trung chuyển, và yêu cầu miễn giảm hoặc hoãn thuế, nhấn mạnh tác động kinh tế cho cả hai bên.
Về lâu dài, Việt Nam cần đầu tư vào sản xuất nội địa, giảm phụ thuộc vào linh kiện nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc, thông qua trợ cấp cho sản xuất, khuyến khích R&D, và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu như EU, ASEAN để giảm rủi ro từ thuế Mỹ. Tuy nhiên, trả đũa bằng cách tăng thuế lên hàng hóa Mỹ có thể gây hại cho Việt Nam do phụ thuộc thương mại, nên cần tiếp cận cân bằng giữa đàm phán và tự cường.
Phân tích chi tiết
Bài viết này phân tích mức thặng dư giá trị trung bình toàn cầu và cách Việt Nam nên phản ứng trước mức thuế 46% từ Mỹ, dựa trên thông tin từ các nghiên cứu và báo cáo gần đây. Dưới đây là phân tích chi tiết, bao gồm bối cảnh, dữ liệu, và chiến lược cụ thể.
Bối cảnh quy tắc xuất xứ và thặng dư giá trị
Quy tắc xuất xứ (ROO) là công cụ quan trọng trong thương mại quốc tế, giúp xác định quốc gia xuất xứ của hàng hóa để áp dụng ưu đãi thuế quan. Một phương pháp phổ biến là yêu cầu tỷ lệ giá trị gia tăng nội địa, tức là phần giá trị được tạo ra tại quốc gia xuất khẩu, phải đạt ngưỡng nhất định. Nghiên cứu từ PMC cho thấy mức trung bình toàn cầu khoảng 46%, dựa trên chương trình Ưu đãi Chung (GSP) của EU, với sự khác biệt lớn: 39% cho các nước kém phát triển nhất (LDCs) và dao động từ 26% đến 78% ở châu Phi.
Ví dụ cụ thể:
- USMCA yêu cầu 75% giá trị nội địa cho ô tô.
- EVFTA với Việt Nam yêu cầu ít nhất hai công đoạn sản xuất cho dệt may, tương đương ngưỡng giá trị gia tăng từ 30-60% tùy ngành.
- Việt Nam, theo Nghị định 31/2018/NĐ-CP, yêu cầu ít nhất 30% giá trị gia tăng nội địa cho một số mặt hàng, nhưng đã bị Mỹ điều tra về gian lận xuất xứ, đặc biệt với thép và gỗ dán.
Dữ liệu về mức thặng dư giá trị
Dưới đây là bảng tổng hợp một số ngưỡng giá trị gia tăng từ các nghiên cứu và hiệp định:
Tùy ngành, cần ít nhất hai công đoạn sản xuất tại Việt Nam.
Bảng trên cho thấy sự khác biệt lớn giữa các khu vực, phản ánh mục tiêu kinh tế và chiến lược thương mại. Mức 46% của Trump có thể là một thông điệp, phù hợp với ngưỡng trung bình toàn cầu, nhằm đảm bảo Việt Nam không chỉ là trung gian trong chuỗi cung ứng.
Tác động của thuế 46% từ Trump
Thông báo ngày 1/4/2025, Trump áp thuế 46% lên hàng hóa Việt Nam, hiệu lực từ 9/4/2025, là một phần của chính sách thuế “đáp trả” toàn cầu, với mức cao nhất 49% cho Campuchia. Mức thuế này nhắm vào xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ, trị giá 136,6 tỷ USD năm 2024, chiếm 30% GDP, khiến Việt Nam dễ bị tổn thương nhất so với các đối tác thương mại lớn.
Ngành bị ảnh hưởng:
- Giày dép: Nike sản xuất 50% giày dép tại Việt Nam, có thể phải tăng giá.
- Đồ nội thất và đồ chơi: American Eagle, Wayfair cũng chịu tác động, với nguy cơ tăng giá cho người tiêu dùng Mỹ.
- Thặng dư thương mại 123,5 tỷ USD năm ngoái với Mỹ, lớn thứ tư sau Trung Quốc, EU, và Mexico, có thể là lý do chính.
Hành động của Việt Nam trước thuế mới
Việt Nam đã có động thái trước khi thuế được công bố, như giảm thuế nhập khẩu LNG (xuống 2% từ 5%), ô tô (xuống 32% từ 45-64%), và tăng nhập khẩu nông sản Mỹ, nhằm giảm thặng dư thương mại. Tuy nhiên, chưa có phản hồi chính thức từ chính phủ Việt Nam về mức thuế 46%, có thể do sự kiện quá gần đây (2/4/2025).
Chiến lược ngắn hạn:
- Đàm phán với Mỹ, đề xuất miễn giảm hoặc hoãn thuế, nhấn mạnh tác động kinh tế cho cả hai bên.
- Siết chặt quy tắc xuất xứ, chứng minh hàng hóa không phải là trung chuyển, để giảm nghi ngờ từ Mỹ.
Chiến lược dài hạn:
- Đầu tư vào sản xuất nội địa, giảm phụ thuộc vào linh kiện nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc, thông qua trợ cấp và R&D.
- Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, như EU, ASEAN, để giảm rủi ro từ thuế Mỹ.
- Tránh trả đũa bằng cách tăng thuế lên hàng hóa Mỹ, vì có thể gây hại cho nền kinh tế Việt Nam do phụ thuộc thương mại lớn.
Kết luận
Mức thuế 46% từ Trump nhấn mạnh nhu cầu Việt Nam phải điều chỉnh chính sách thương mại, tăng cường sản xuất nội địa và đàm phán chiến lược để bảo vệ nền kinh tế xuất khẩu. Với mức thuế phù hợp với ngưỡng giá trị gia tăng trung bình toàn cầu, Việt Nam cần hành động nhanh chóng để giảm thiểu tác động, đồng thời xây dựng nền tảng bền vững hơn cho tương lai.
Nguồn: Phan Đức Trung - Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam (VBA)
