Phát triển đường sắt không chỉ là làm đường: Bài toán vốn, nhà xưởng và cả ngành công nghiệp phía sau

Việc Chính phủ ban hành Nghị định 319/2025/NĐ-CP về cơ chế đặc thù phát triển khoa học – công nghệ cho các dự án đường sắt không chỉ mở ra hành lang pháp lý mới, mà còn đặt ra một yêu cầu căn bản: Phát triển đường sắt phải đi kèm với việc hình thành một ngành công nghiệp đường sắt đúng nghĩa.

Thực tế, đầu tư đường sắt không dừng lại ở việc xây dựng hạ tầng tuyến, mà kéo theo nhu cầu hình thành một hệ sinh thái sản xuất từ ray thép, toa xe, đầu máy, hệ thống tín hiệu đến bảo trì, sửa chữa và vận hành.

Muốn làm chủ chuỗi giá trị này, các doanh nghiệp trong nước cần đáp ứng các điều kiện về năng lực tài chính, cơ sở vật chất và chiến lược đầu tư dài hạn cho công nghệ.

Tài chính và nhà xưởng là điều kiện bắt buộc

Nghị định 319 đã cụ thể hóa các tiêu chí lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam được giao nhiệm vụ hoặc đặt hàng tiếp nhận chuyển giao công nghệ.

Bên cạnh yêu cầu về ngành nghề kinh doanh phù hợp, doanh nghiệp phải chứng minh năng lực tài chính hoặc khả năng huy động vốn để thanh toán chi phí chuyển giao, đầu tư máy móc, thiết bị và tổ chức dây chuyền sản xuất.

Yêu cầu về cơ sở vật chất và nhà xưởng được xác định là điều kiện bắt buộc, nhằm bảo đảm công nghệ được tiếp nhận có thể triển khai vận hành thực tế, thay vì chỉ dừng lại ở khâu mua sắm hoặc lắp đặt.

Đồng thời, Nghị định yêu cầu doanh nghiệp phải có đội ngũ nhân sự đáp ứng tiêu chuẩn chuyên môn, bao gồm chuyên gia, cán bộ kỹ thuật và người lao động có năng lực quản lý, nghiên cứu, vận hành và bảo dưỡng công nghệ.

Ngoài ra, kế hoạch huy động nguồn lực, lộ trình tiếp nhận và vận hành công nghệ, cùng với kinh nghiệm hợp tác quốc tế trong chuyển giao công nghệ cũng là các nội dung được xem xét trong quá trình lựa chọn đơn vị thực hiện.

Những quy định này đặt hoạt động đầu tư đường sắt trong mối liên hệ trực tiếp với việc hình thành chuỗi sản xuất công nghiệp, thay vì chỉ dừng lại ở xây dựng kết cấu hạ tầng. Các dự án đường sắt vì vậy kéo theo nhu cầu phát triển đồng bộ từ sản xuất ray, toa xe, đầu máy, hệ thống tín hiệu đến các dịch vụ bảo trì, sửa chữa và vận hành.

Doanh nghiệp nội sẵn sàng tham gia

Trong thời gian qua, một số doanh nghiệp trong nước đã chuẩn bị nguồn lực để tham gia cung ứng hàng hóa và dịch vụ cho lĩnh vực công nghiệp đường sắt.

Tập đoàn Hòa Phát đang triển khai dự án sản xuất ray thép, với kế hoạch đưa sản phẩm ra thị trường vào cuối năm 2027. Tập đoàn Trường Hải (THACO) hợp tác với Hyundai Rotem nhằm tiếp nhận công nghệ sản xuất đầu máy và toa tàu, tổ chức sản xuất ngay tại Việt Nam theo tiêu chuẩn quốc tế.

Ở mảng công nghệ, Viettel đăng ký tham gia các hạng mục liên quan đến hệ thống thông tin và tín hiệu đường sắt. Trong khi đó, FECON chuẩn bị nguồn lực để thực hiện các hạng mục hạ tầng, từ nền móng đến kết cấu dưới ray, phục vụ các dự án đường sắt quy mô lớn.

Việc các doanh nghiệp trong nước tham gia vào các dự án đường sắt trọng điểm, nổi bật là tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam có tổng mức đầu tư 67 tỷ USD, là phép thử lớn cho khả năng hình thành một ngành công nghiệp đường sắt nội địa – nơi vốn, nhà xưởng và công nghệ trở thành nền tảng cốt lõi.

Nếu làm được, đường sắt Việt Nam sẽ không chỉ “có đường để chạy”, mà còn có năng lực tự sản xuất, tự bảo trì và từng bước giảm phụ thuộc vào nhập khẩu, tạo dư địa phát triển dài hạn cho công nghiệp trong nước./.