Cuộc cạnh tranh trí tuệ nhân tạo giữa Trung Quốc và Mỹ thường được nhìn nhận qua chip, thuật toán hay nhân tài. Tuy nhiên, khi AI bước ra khỏi phòng thí nghiệm để trở thành hạ tầng xã hội và công nghiệp, yếu tố quyết định không còn nằm chủ yếu ở phần mềm mà ở một nền tảng vật chất căn bản hơn: điện năng.
Chính tại đây, Trung Quốc đang nắm giữ một lợi thế mang tính cấu trúc có thể quyết định kết cục dài hạn của cuộc chiến AI.
Nhân tố quyết định trong cuộc chiến AI
AI là một ngành công nghiệp tiêu thụ điện khổng lồ. Một truy vấn AI tạo sinh tiêu thụ khoảng 0,3 Wh điện và khi nhân lên hàng tỷ lần mỗi ngày, nhu cầu điện tăng vọt. Các trung tâm dữ liệu, trụ cột của AI, được dự báo sẽ khiến nhu cầu điện toàn cầu tăng gấp đôi vào năm 2030.
Tại Mỹ, một trung tâm dữ liệu lớn tiêu thụ khoảng 100 MW, trong khi các cụm hyperscale tại Bắc Virginia đã tiến tới mức hàng gigawatt, tương đương một đô thị lớn. Trong bối cảnh đó, AI gần như không thể chấp nhận bất kỳ sự gián đoạn điện nào, bởi mất điện đồng nghĩa với mất dữ liệu, gián đoạn sản xuất và rủi ro an toàn nghiêm trọng.
Về sản lượng điện, Trung Quốc đã tạo ra một bước nhảy vọt lịch sử. Năm 2000, nước này chỉ sản xuất sản lượng điện bằng1/3 của Mỹ nhưng đến năm 2024 đã vượt gấp đôi.
Điện năng của Trung Quốc tiếp tục tăng trưởng 4–5% mỗi năm, với mức tăng trong 5 năm tới dự kiến khoảng 2.500 TWh, tương đương tổng điện năng tiêu thụ hàng năm của cả Liên minh châu Âu. Quy mô này tạo ra nền tảng vật chất đủ lớn để duy trì AI, robot và tự động hóa toàn diện.
Không chỉ nhiều hơn, hệ thống điện Trung Quốc còn đang “sạch” và linh hoạt hơn. Năm 2024, khoảng 85% mức tăng sản lượng điện mới được đáp ứng bằng các nguồn năng lượng sạch.
Riêng năm 2023, Trung Quốc lắp đặt gần 220 GW điện mặt trời, nhiều hơn toàn bộ công suất hiện có của Mỹ. Trung Quốc hiện kiểm soát hơn 80% số lượng tấm pin mặt trời toàn cầu và 97% silicon wafer cho phép mở rộng điện nhanh, rẻ và ít bị ràng buộc bởi bất kỳ quốc gia nào.
Lợi thế này còn được củng cố bởi hạ tầng lưới điện và lưu trữ. Trung Quốc đã xây dựng 45.000–55.000 km đường dây siêu cao áp trên 1.000 kV, cho phép truyền tải điện ổn định trên khoảng cách hàng nghìn km.
Nước này cũng kiểm soát hơn 75% sản lượng sản xuất pin lithium toàn cầu giúp giải quyết tính gián đoạn của năng lượng tái tạo và phát triển microgrid phục vụ trực tiếp cho khu công nghiệp và trung tâm dữ liệu AI.
Song song với đó, Trung Quốc đang xây dựng khoảng 28 lò phản ứng hạt nhân, với tốc độ bổ sung khoảng 10 GW mỗi năm và được dự báo sẽ vượt Mỹ về sản lượng điện hạt nhân trước năm 2030.
Ngược lại, Mỹ bước vào kỷ nguyên AI với một hệ thống điện già cỗi và bị động. Hơn 70% đường truyền tải đã trên 25 năm tuổi trong khi nhu cầu điện có thể tăng 25% trong 5 năm tới và tới 78% vào năm 2050.
Trước áp lực ngắn hạn, Mỹ đã quay lại với khí đốt và than đá như giải pháp nhanh nhất, thể hiện qua gói 625 triệu USD năm 2025 để kéo dài tuổi thọ các nhà máy điện hóa thạch. Chiến lược này giải quyết tức thời nhưng tiềm ẩn nguy cơ khóa chặt nền kinh tế vào nhiên liệu hóa thạch trong nhiều thập kỷ, làm suy yếu vị thế dài hạn trong cuộc đua AI.
Từ góc nhìn kinh tế, AI không chỉ là sản phẩm của các thuật toán mà là kết quả của các tổ chức vật chất. Trong kỷ nguyên công nghiệp cũ, quyền lực gắn với than đá và dầu mỏ; trong kỷ nguyên AI, điện năng giữ vai trò tương tự nhưng với yêu cầu ổn định gần như tuyệt đối.
Nếu coi điện là biến số nền tảng của AI, Trung Quốc hiện đang nắm lợi thế hệ thống rõ rệt. Trong trung hạn, khi AI bước vào giai đoạn triển khai đại trà và tiêu thụ điện khổng lồ, lợi thế này có thể đủ để giúp Trung Quốc vượt Mỹ, không phải nhờ thuật toán vượt trội hơn mà nhờ khả năng duy trì dòng điện dồi dào, ổn định và không gián đoạn, nền tảng tối hậu của mọi trí tuệ nhân tạo./.
