Căng thẳng địa chính trị tại Trung Đông đang từng bước chuyển từ một xung đột khu vực thành yếu tố gây biến động toàn cầu. Vụ không kích qua lại giữa Israel và Iran, cùng khả năng can thiệp quân sự từ Hoa Kỳ, đã khiến các thị trường tài chính lâm vào trạng thái phòng thủ, phản ánh qua việc chỉ số tương lai chứng khoán châu Âu và Mỹ đồng loạt giảm ngay trong phiên giao dịch mấy ngày đầu tuần.
Trên thực tế, rủi ro lớn hơn không đến từ quy mô của xung đột hiện tại, mà từ sự mơ hồ chiến lược của Mỹ. Dù Tổng thống Donald Trump không xác nhận trực tiếp về khả năng sử dụng vũ lực, nhiều nguồn tin cấp cao – trong đó có Bloomberg – đã đề cập đến kịch bản Washington có thể triển khai hành động quân sự giới hạn ngay trong những ngày sắp tới.
Điều này tạo ra một trạng thái bất định kéo dài, khiến các nhà đầu tư không thể định lượng được rủi ro, buộc phải giảm vị thế và tìm đến các tài sản an toàn.
Một trong những biểu hiện rõ nét nhất của sự bất định này chính là hiệu ứng phân mảnh trong phản ứng thị trường. Trong khi vàng và đồng franc Thụy Sĩ gia tăng giá trị như các nơi trú ẩn truyền thống, thì đồng đô la Mỹ lại phản ứng yếu ớt, chỉ tăng 0.1% trong ngắn hạn trước khi suy yếu trở lại.
Điều này đi ngược với hành vi lịch sử, khi USD thường đóng vai trò “hầm trú ẩn toàn cầu”. Lý do chính được xác định là vì thị trường toàn cầu hiện đang quá tải sở hữu USD. Cụ thể, khối lượng nắm giữ USD toàn cầu đang ở mức cao kỷ lục, khiến bất kỳ đợt “short squeeze” nào của USD đều nhanh chóng mất đà do thiếu động lực mua bổ sung.
Thêm vào đó, thông điệp từ Cục dự trữ liên bang Mỹ (Fed) càng làm suy giảm niềm tin vào USD. Trong cuộc họp gần nhất, Fed đã công khai thừa nhận nguy cơ stagflation. Tuy nhiên, trái với kỳ vọng thị trường, Fed không đưa ra biện pháp đối phó cụ thể, mà lựa chọn duy trì lập trường thận trọng.
Theo giới phân tích, điều này không chỉ làm gia tăng sự lo ngại, mà còn khiến USD mất đi vai trò điều hướng tâm lý thị trường – một vai trò mà trong nhiều thập kỷ qua đã định vị sức mạnh mềm tài chính của nước Mỹ.
Ngược lại, đồng franc Thụy Sĩ, dù đang đối mặt với khả năng cắt giảm lãi suất sâu xuống mức âm, vẫn giữ vững giá trị. Giới chuyên môn lý giải hiện tượng này bằng cách phân loại franc như một “tài sản tài chính” tương tự vàng, thay vì chỉ là một đồng tiền giao dịch. Trong một thị trường nơi các tài sản truyền thống (như trái phiếu Mỹ) bị đặt dấu hỏi, việc tìm đến những đơn vị trung lập cả về chính trị lẫn tài chính trở thành chiến lược ưu tiên.
Tại châu Á, Trung Quốc phản ứng theo cách khác. Thay vì tái cơ cấu vĩ mô hay cải cách cấu trúc, Bắc Kinh tiếp tục sử dụng chính sách tài khóa để kích thích tiêu dùng nội địa. Cụ thể, nhiều địa phương đã triển khai chương trình trợ cấp lớn cho các mặt hàng tiêu dùng, đặc biệt là đồ gia dụng và xe điện.
Tuy nhiên, hiệu quả ngắn hạn đang phải đánh đổi bằng rủi ro dài hạn: tại một số tỉnh, ngân sách đã cạn kiệt, buộc chính quyền địa phương phải giới hạn số lượt đăng ký hỗ trợ mỗi ngày, trong khi một số doanh nghiệp đã bắt đầu lạm dụng cơ chế, đăng ký xe để nhận trợ cấp rồi bán lại trên thị trường xe cũ dưới dạng “xe mới 0 km”.
Dù mỗi quốc gia có cách ứng phó riêng, một điểm chung dễ thấy là toàn bộ hệ thống tài chính toàn cầu đang định giá theo một kịch bản quá lạc quan. Các chỉ số chứng khoán vẫn dao động ở mức cao trong khi rủi ro địa chính trị tăng nhanh.
Điều này dẫn đến nhận định đáng chú ý từ giới chuyên gia: nếu có cú sốc tiếp theo xảy ra, xác suất rất cao đó sẽ là cú sốc tiêu cực. Khi mọi tài sản đều đã được định giá tích cực, mọi bất lợi bất ngờ, từ một vụ không kích lớn, một lệnh trừng phạt kinh tế, hay một chính sách tiền tệ bất ngờ, đều có thể trở thành ngòi nổ kích hoạt tái định giá toàn diện.
Trong bối cảnh đó, có lẽ mô tả chính xác nhất về trạng thái hiện tại của kinh tế toàn cầu chính là “trạng thái lơ lửng có chủ đích”, nơi các ngân hàng trung ương, nhà đầu tư và chính phủ đều biết rằng biến động sẽ đến, nhưng không ai muốn là người hành động trước. Và trong lúc chờ đợi, vốn đang rút khỏi những nơi ồn ào, để tìm về các tài sản mang tính “lặng lẽ nhưng chắc chắn”: vàng, franc Thụy Sĩ và… sự im lặng chiến lược./.
