Dòng vốn đang âm thầm rút khỏi Đông Nam Á.
Riêng trong năm 2024, năm nền kinh tế mới nổi chủ chốt trong khu vực – gồm Indonesia, Việt Nam, Thái Lan, Malaysia và Philippines (gọi chung là ASEAN-5) – đã ghi nhận mức thâm hụt tài khoản tài chính ròng vượt 4 tỷ USD, đánh dấu sự đứt gãy mang tính cấu trúc sau gần một thập kỷ thu hút dòng vốn ổn định.
ASEAN-5: Từ cú đúp thặng dư đến ‘chảy máu’ vốn ngoại từ năm 2020
Kể từ năm 2017, các nền kinh tế ASEAN-5 chứng kiến xu hướng sụt giảm kéo dài của dòng vốn đầu tư gián tiếp, theo số liệu từ các ngân hàng trung ương và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF).
Cùng lúc, thặng dư tài khoản vãng lai – từng là điểm tựa ổn định – cũng dần xói mòn sau đại dịch COVID-19, khiến khu vực đối mặt áp lực thanh khoản ngày càng lớn, phần nào do chính sách thương mại “lúc gắt, lúc mềm” từ chính quyền Trump.
Một trong những nguyên nhân chính là sự dịch chuyển mang tính cấu trúc trong dòng vốn toàn cầu.
Phân tích dữ liệu cán cân thanh toán lịch sử của ASEAN-5 cho thấy sau nhiều năm duy trì dòng vốn vào ở mức ổn định, các nền kinh tế này đang chuyển dần sang trạng thái dòng vốn ròng chảy ra – thể hiện rõ qua tài khoản tài chính âm.
Cụ thể, trong giai đoạn 2016 - 2019, ASEAN-5 ghi nhận mức thặng dư tài khoản tài chính trung bình khoảng 32 tỷ USD mỗi năm. Tuy nhiên, từ sau đại dịch, con số này giảm mạnh từ mức đỉnh hơn 40 tỷ USD năm 2017 xuống mức thâm hụt hơn 4 tỷ USD năm 2024.
Dòng đầu tư khác (gồm khoản vay ngân hàng, tiền gửi, tín dụng thương mại) của ASEAN-5 đảo chiều sang xu hướng rút vốn, đặc biệt trong năm 2024
Dòng vốn đầu tư gián tiếp đặc biệt sụt giảm mạnh kể từ năm 2020, phản ánh làn sóng thắt chặt tiền tệ toàn cầu và tâm lý “ngại rủi ro” lan rộng trong giới đầu tư quốc tế.
Trong khi đó, dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào ASEAN-5 vẫn duy trì tương đối ổn định, nhờ các yếu tố cấu trúc như chiến lược “Trung Quốc +1” và sáng kiến Vành đai – Con đường.
Theo Ban Thư ký ASEAN, năm 2023, Trung Quốc đã vượt Nhật Bản và Hàn Quốc để trở thành nhà đầu tư FDI lớn thứ ba vào khu vực. Các tập đoàn đa quốc gia ngày càng quan tâm đến tiềm năng của ASEAN trong việc tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong lĩnh vực xe điện.
Dòng vốn FDI cũng đang chảy mạnh vào các dự án năng lượng tái tạo – nhất là điện mặt trời và điện gió – theo mô hình mua điện trực tiếp (PPA) cho các trung tâm dữ liệu tại Philippines, Malaysia và Việt Nam.
Tuy nhiên, sức hấp dẫn về lợi nhuận của khu vực đang suy giảm.
Tỷ suất sinh lời FDI trung bình 10 năm đã giảm từ 10,1% xuống còn 7,7%, trong khi tổng giá trị các thương vụ tài trợ dự án lao dốc từ đỉnh 173 tỷ USD năm 2021 xuống chỉ còn 65 tỷ USD vào năm 2023 – do tác động từ lãi suất tăng và lo ngại ngày càng lớn về tính khả thi tài chính.
Dù vậy, FDI vào ASEAN được kỳ vọng vẫn duy trì ổn định, nhờ vai trò chiến lược ngày càng lớn của khu vực – không chỉ là trung tâm thương mại và logistics, mà còn là điểm đến đang lên trong sản xuất, tiêu dùng và du lịch với thị trường hơn 600 triệu dân. Vị trí địa lý, tài nguyên phong phú và hạ tầng đang phát triển giúp ASEAN trở thành cầu nối quan trọng giữa châu Á và phần còn lại của thế giới.
FDI nội khối cũng được dự báo sẽ gia tăng, nhờ các sáng kiến hội nhập kinh tế sâu hơn do ASEAN thúc đẩy. Phân tích tài khoản tài chính của ASEAN-5 cho thấy, Thái Lan và Malaysia là hai nước dẫn đầu về dòng vốn ròng chảy ra, trong khi Indonesia và Việt Nam vẫn giữ được sức hút FDI mạnh mẽ.
Singapore – dù không thuộc nhóm ASEAN-5 mới nổi – vẫn là trung tâm tài chính, thương mại và R&D hàng đầu, tiếp tục duy trì thặng dư tài khoản vãng lai và thu hút nhiều FDI vào các ngành giá trị gia tăng cao. Tuy vậy, nước này cũng ghi nhận đà rút vốn gián tiếp mạnh kể từ năm 2018.
FDI vẫn là điểm sáng
Trong một năm qua, biến động tỷ giá đặc biệt mạnh tại Thái Lan, Malaysia và Indonesia cho thấy sự nhạy cảm của thị trường trước làn sóng rút vốn và xu hướng thắt chặt tiền tệ toàn cầu.
Thanh khoản thị trường cũng đang suy giảm khi nhà đầu tư tổ chức cắt giảm tỷ trọng tại ASEAN, khiến áp lực tài chính gia tăng – đặc biệt với các doanh nghiệp vừa và nhỏ vốn phụ thuộc vào tín dụng hoặc IPO.
Theo ông Dai Kadomae, việc ASEAN có chặn được dòng tiền chảy ra khỏi Đông Nam Á hay không, phụ thuộc vào các nhà lãnh đạo (Ảnh: Nikkei Asia)
Để xoay chuyển tình thế, ASEAN cần đẩy nhanh cải cách cấu trúc để phát triển thị trường vốn sâu rộng hơn. Ưu tiên hiện nay là bảo vệ nhà đầu tư, nâng cao minh bạch thông tin, đơn giản hóa thủ tục niêm yết và nâng cao năng lực tài chính.
Việc tích hợp các thị trường vốn còn rời rạc của khu vực thông qua các sáng kiến như “ASEAN Exchanges” hay “ASEAN Trading Link” có thể giúp gia tăng khả năng tiếp cận thị trường và khơi lại sự quan tâm của giới đầu tư. Tuy nhiên, thách thức lớn vẫn là sự khác biệt về khung pháp lý và quản trị giữa các nước.
Dẫu vậy, triển vọng dài hạn của ASEAN trong thu hút FDI vẫn là điểm sáng. Hoạt động M&A xuyên biên giới từ Nhật Bản, Mỹ và EU vẫn sôi động – đặc biệt trong các lĩnh vực logistics, hàng tiêu dùng và công nghệ tài chính.
ASEAN giờ đây không còn là “người nhận thụ động” dòng vốn toàn cầu. Khi các nền kinh tế trong khu vực ngày càng gắn kết sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, thì khôi phục niềm tin nhà đầu tư và phát triển thị trường vốn năng động sẽ là hai mặt không thể tách rời.
Cre: Dai Kadomae, hiện là cố vấn tài chính chiến lược tại Thái Lan, từng đảm nhiệm vị trí Giám đốc Tài chính (CFO), với hơn 25 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực mua bán – sáp nhập xuyên biên giới (M&A) và thị trường vốn.
Nguồn tham khảo: Nikkei Asia
