Trong tư duy quy hoạch hiện đại, giá trị bền vững của một thành phố không nằm ở số lượng tháp cao tầng hay tổng diện tích sàn thương mại, mà ở việc nó tạo ra bao nhiêu không gian sống chung cho cộng đồng.
Các đô thị thành công đều đi tới cùng một kết luận: đất ven sông, ven biển, các trục giao thông chiến lược hoặc các khu di sản không thể chỉ được đánh giá bằng giá trị giao dịch, mà phải được coi là một dạng “tài sản công”, nơi cư dân tiếp cận bình đẳng.
Sydney là một ví dụ gần gũi và giàu tính tham chiếu. Barangaroo, vốn ban đầu được đề xuất làm khu phức hợp nhà ở thương mại cao tầng, đã được quy hoạch lại theo hướng dành phần diện tích lớn nhất dọc bờ biển cho công viên công cộng Barangaroo Reserve.
Việc chuyển đổi này không phải chỉ mang ý nghĩa cảnh quan mà là một tuyên bố về nguyên tắc: đất tiếp giáp mặt nước là không gian chung, không phải biên lợi nhuận.
Darling Harbour cũng đi theo mô hình tương tự khi những năm 1990 và giai đoạn tái cấu trúc gần đây đều ưu tiên quảng trường, lối đi bộ ven nước, bảo tồn tầm nhìn hướng bến cảng như “quyền tiếp cận phong cảnh”, một lợi ích công vượt trên lợi ích thương mại.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy một đối sánh rất rõ: trong khi nhiều đô thị đang phát triển vẫn ưu tiên tối đa hoá diện tích sàn xây dựng, biến đất “vàng” thành đất kinh doanh và để không gian công cộng bị thu hẹp dần, thì các thành phố trưởng thành lại đi theo hướng ngược lại.
Thành phố Seoul (Hàn Quốc) chủ động tháo dỡ cao tốc trên cao để trả lại mặt đất cho dòng kênh khu vực Cheonggyecheon; hay như Medellín (Colombia) dùng công viên và quảng trường như hạ tầng an sinh xã hội; Singapore bảo vệ và mở rộng các hành lang xanh như “xương sống sinh thái” của đảo quốc.
Mẫu số chung của những lựa chọn này là sự trưởng thành trong tư duy: một đô thị càng phát triển, càng hiểu rằng đất đai không chỉ là tài nguyên kinh tế mà còn là nền tảng phúc lợi công cộng – và vì thế, cần được “nhường lại cho xã hội” thay vì bị đóng khung trong sở hữu tư nhân.
Khu cảng Nhà Rồng - Khánh Hội nằm liền kề đường Nguyễn Tất Thành
Quyết định của Bí thư Quang
Ở góc nhìn này, quyết định của Bí thư Thành ủy TP.HCM Trần Lưu Quang trong việc dừng phát triển khu nhà ở tại Bến Nhà Rồng để chuyển sang không gian văn hoá-công viên, là một tín hiệu hiếm thấy nhưng rất cần thiết.
Nó đặt TP.HCM vào quỹ đạo quy hoạch của các đô thị tiên tiến: phát triển không chỉ để “tăng độ cao” của thành phố, mà để mở lối cho sự sống, ký ức và khả năng cộng hưởng xã hội. Đây không phải là hành động ngẫu nhiên mà là một lựa chọn có hàm lượng tư duy chính sách rất xa, đưa lợi ích chung lên trên lợi ích kinh tế ngắn hạn.
Không gian công cộng chất lượng cao là một dạng vốn, không phải vốn tài chính, mà là vốn văn hoá, vốn sinh thái và vốn xã hội. Khi thành phố giữ lại bờ sông cho người dân thay vì các tòa chung cư-cao ốc, chúng ta đang đầu tư vào chính năng lực gắn kết và sức sống đô thị trong dài hạn.
Nhưng cũng phải nhìn nhận rằng, quyết định đúng mới chỉ là bước đầu: thách thức tiếp theo sẽ là thiết kế, vận hành và bảo đảm tính bao trùm lâu dài, để không gian này thực sự thuộc về cộng đồng và vì cộng đồng.
Dù vậy, việc thành phố chọn “dừng lại để tiến xa hơn” là một chuyển động rất đáng kể. Trong bối cảnh nhiều nơi vẫn xem đất vàng như nguồn thu ngắn hạn, TP.HCM đã chọn hướng ngược lại, xem nó như một cam kết với tương lai.
Ở tiêu chuẩn so sánh quốc tế, lựa chọn đó không chỉ là hợp lý, mà còn là dấu hiệu cho thấy đô thị này đang bắt đầu bước vào giai đoạn trưởng thành về tư duy quy hoạch: biết từ chối một phần lợi ích trước mắt để đổi lấy chất lượng không gian sống của nhiều thế hệ mai sau./.
