Từ khi Tổng thống Trump đưa stablecoin vào tâm điểm cuộc cải tổ ngành crypto tại Mỹ, một cuộc đua âm thầm nhưng đầy căng thẳng giữa các quốc gia đang nổ ra nhằm viết lại "bộ khung" cho thanh toán xuyên biên giới.
Các dự án như mBridge (do Trung Quốc, UAE, Thái Lan, Hong Kong hợp tác) và Dự án Agorá (do Mỹ và các nước đồng minh G7 hậu thuẫn) chính là hai hướng tiếp cận đối lập trong cuộc đua kiến tạo “đường ray” tài chính mới.
mBridge tham vọng xây dựng hạ tầng thanh toán quốc tế tách rời SWIFT và USD, trong khi Agorá chọn cách nâng cấp hệ thống hiện tại bằng cách ứng dụng token hóa để tăng tốc độ và giảm chi phí.
Cuộc đua thanh toán xuyên biên giới: Mỹ, Trung và tham vọng địa chính trị thời stablecoin
Hệ thống thanh toán xuyên biên giới
Phần lớn thanh toán quốc tế vẫn dựa vào mạng lưới ngân hàng đại lý (correspondent banking), vốn cồng kềnh, chậm chạp và tốn kém, đặc biệt với các đồng tiền kém thanh khoản.
Cốt lõi của hệ thống này là chuỗi các mối quan hệ song phương giữa ngân hàng trong nước và ngân hàng nước ngoài. Để nhận tiền từ nước ngoài, một ngân hàng địa phương buộc phải có tài khoản tại một ngân hàng nước ngoài ở quốc gia nơi khoản thanh toán được thực hiện.
Nếu không, giao dịch phải đi vòng qua các ngân hàng trung gian mà cả bên gửi và bên nhận đều có tài khoản. Cứ mỗi lần "qua tay" một ngân hàng trung gian là thêm một "lớp phí".
Hệ thống này phát sinh hàng loạt bất cập: các đồng tiền kém thanh khoản thường phải qua nhiều lần chuyển đổi, chịu phí ngoại hối (FX) đắt đỏ; giao dịch dễ bị kẹt do lệch múi giờ hoặc rơi vào kỳ nghỉ lễ của các quốc gia liên quan; mỗi lần đi qua một quốc gia là thêm một lần kiểm tra AML/KYC (chống rửa tiền và xác minh danh tính).
Dù cồng kềnh, đây vẫn là con "át chủ bài" địa chính trị của phương Tây. SWIFT – mạng lưới tài chính toàn cầu mà hầu hết các ngân hàng sử dụng để gửi/nhận lệnh thanh toán quốc tế – vận hành theo luật Bỉ, tuân thủ quy định EU và từng không ít lần “nghiêng về” Mỹ bởi sức ép.
Đồng USD là đồng tiền trung gian phổ biến nhất trong các giao dịch FX gián tiếp, hệ thống này trao cho phương Tây quyền lực chưa từng có để "cô lập" các đối trọng như Iran hay Nga khỏi hệ thống tài chính toàn cầu.
Cuộc đua song mã giữa mBridge và Agorá
Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) là đơn vị tiên phong thúc đẩy các dự án đổi mới hệ thống thanh toán xuyên biên giới. mBridge – liên minh giữa các NHTW Trung Quốc, Thái Lan, Hong Kong, UAE và sau đó có thêm Ả Rập Xê-út.
mBridge xây dựng một nền tảng thanh toán tức thì xuyên biên giới, sử dụng CBDC (tiền kỹ thuật số ngân hàng trung ương) và công nghệ sổ cái phân tán.
Ấy vậy, đến tháng 10/2024, BIS bất ngờ tuyên bố rút khỏi mBridge. Động thái này diễn ra ngay sau khi Tổng thống Nga Vladimir Putin kêu gọi xây dựng hệ thống “Brics Bridge” nhằm phá vỡ lệnh trừng phạt, với công nghệ tương tự mBridge.
Ông Agustín Carstens – Tổng Giám đốc BIS khi đó – phủ nhận lý do chính trị, nhưng giới phân tích thì ngầm hiểu điều ngược lại. Hiện tại, mBridge do 5 ngân hàng trung ương còn lại tiếp tục phát triển.
BIS sau đó chuyển hướng sang một dự án khác, lần này thiên về phương Tây: Dự án Agorá. Đây là liên minh giữa 7 NHTW hàng đầu (trong đó có Cục Dự trữ Liên bang New York, Ngân hàng Trung ương châu Âu thông qua NHTW Pháp , Ngân hàng Nhật Bản, Ngân hàng Anh) cùng 43 định chế tài chính lớn.
Khác với mBridge, Agorá không tìm cách “lật đổ” hệ thống ngân hàng đại lý mà hướng tới nâng cấp triệt để. Dự án sẽ thử nghiệm token hóa tiền tệ trong thanh toán xuyên biên giới. Nhờ đó, việc nhắn tin lệnh và đối soát sẽ diễn ra đồng bộ trên một sổ cái thống nhất thay vì tách biệt như hiện nay.
Mọi giao dịch đều chịu quy trình kiểm tra AML/KYC, nhưng thay vì kiểm tra “qua từng chốt”, dữ liệu sẽ được xử lý đồng bộ, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí.
Thế "tiến thoái lưỡng nan" của người đương nhiệm
Dẫu cả 2 dự án trên đều trong giai đoạn thử nghiệm nhưng mBridge đã tiến hành các giao dịch thực tế từ năm 2022. Trong khi đó, Agorá mới đang trong giai đoạn xây dựng nguyên mẫu (prototype), và còn phải trải qua nhiều bước thử nghiệm nữa trước khi có thể thương mại hóa.
Nhóm các NHTW phương Tây của Agorá đang gặp phải thế 'tiến thoái lưỡng nan' của người đương nhiệm. Hệ thống tài chính ở các nền kinh tế phát triển vốn dĩ rất phức tạp về mặt kỹ thuật và pháp lý, khiến việc “cùng nhau tái thiết” một hệ thống thanh toán xuyên biên giới mới càng trở nên khó khăn.
Nhưng nên nhớ rằng "đồng bạc xanh" đang trao cho Agorá một vị thế đặc biệt.
"Chính phủ Mỹ muốn dự án Agorá thành công vì lý do địa chính trị: họ cần một công cụ để ngăn Trung Quốc né tránh các lệnh trừng phạt trong tương lai. Còn với các ngân hàng trung ương và ngân hàng thương mại khác, điều họ quan tâm là làm sao có thể thực hiện các giao dịch nhanh và rẻ nhất, bằng chính những đồng tiền mà họ đang sử dụng nhiều nhất", ông Josh Lipsky – Giám đốc cấp cao mảng địa kinh tế tại Hội đồng Đại Tây Dương – nhận định.
Với hạ tầng tài chính dần lỗi thời, Agorá chính là “phòng thí nghiệm” để xác định cách duy trì ưu thế của hệ thống tài chính phương Tây trong thập kỷ tới. Dù chủ nghĩa đa phương không phải là khẩu hiệu ưa thích của chính quyền Trump, nhưng lợi ích quốc gia của Mỹ chắc chắn nằm ở việc bảo vệ và làm mới hệ thống này./.
