Trong cuộc trò chuyện với Bloomberg gần đây, Stephen Miran - Cố vấn kinh tế trưởng của ông Trump, đã đưa ra những lập luận sâu sắc, không chỉ để phản biện quan điểm của giới kinh tế học chính thống, mà còn thách thức cả nền tảng lý thuyết thương mại quốc tế vốn đã tồn tại suốt nhiều thập kỷ.
1. Thuế quan – Khi giới học thuật có thể đã sai?
Giới kinh tế học chính thống – bao gồm cả các nhà hoạch định chính sách tại Cục Dự trữ Liên bang (Fed) – từ lâu vẫn cảnh báo rằng thuế quan là con dao hai lưỡi: vừa làm tăng giá thành hàng hóa, vừa bóp nghẹt tăng trưởng. Quan điểm này dựa trên giả định rằng doanh nghiệp và người tiêu dùng trong nước sẽ phải gánh phần lớn chi phí của thuế nhập khẩu – điều khiến tăng trưởng bị kìm hãm và lạm phát gia tăng.
Tuy nhiên, theo Stephen, luận điểm đó là sai về mặt logic kinh tế học căn bản.
“Trong các chính sách về thuế quan, bên gánh chịu chi phí nhiều hơn là bên kém linh hoạt hơn,” ông giải thích. Khi áp thuế nhập khẩu, người tiêu dùng Mỹ có thể chuyển sang dùng hàng nội địa hoặc từ các nước khác, trong khi các quốc gia xuất khẩu sang Mỹ lại không có thị trường thay thế nào đủ lớn. Họ buộc phải giảm giá bán hoặc chấp nhận mất thị phần, và chính họ mới là bên gánh thuế thực sự.
Đây là điểm mà Stephen cho rằng giới phân tích và Fed đã đánh giá sai hoàn toàn: “Ảnh hưởng tiêu cực của thuế quan đối với Mỹ, nếu có, là rất hạn chế. Mô hình của họ đang đánh giá sai cấu trúc linh hoạt của thị trường toàn cầu hiện nay.”
Điều này cũng dẫn đến một nhận định chiến lược quan trọng: thuế quan, nếu được thiết kế đúng, có thể là một công cụ tái cân bằng thương mại hiệu quả, không chỉ về mặt kinh tế mà còn về mặt địa chính trị.
2. Đồng USD, thâm hụt vãng lai và ảo tưởng của lý thuyết cổ điển
Một trong những khía cạnh quan trọng nhưng thường bị bỏ qua trong các tranh luận về thương mại quốc tế, theo Stephen, là vai trò của đồng USD trong việc duy trì cấu trúc thương mại bất cân bằng toàn cầu.
Theo lý thuyết cổ điển, thương mại tự cân bằng thông qua điều chỉnh tỷ giá. Khi một nước nhập siêu (như Mỹ), đồng tiền nước đó sẽ giảm giá, từ đó giúp xuất khẩu trở nên rẻ hơn, nhập khẩu đắt hơn – dần dần đưa cán cân trở về trạng thái cân bằng.
Nhưng thực tế thì sao?
Mỹ đã duy trì thâm hụt tài khoản vãng lai suốt hơn 50 năm qua. Đồng USD không hề yếu đi. Và cán cân thương mại ngày càng tồi tệ.
Sự thật này, theo Stephen, là bằng chứng hùng hồn nhất cho thấy mô hình thương mại toàn cầu dựa trên giả định “tự điều chỉnh” là sai. Việc Mỹ phát hành đồng tiền dự trữ toàn cầu cho phép các quốc gia khác tích trữ USD để tái đầu tư, thay vì phải mua hàng hóa Mỹ. Điều này duy trì cầu nhân tạo đối với USD, khiến nó luôn mạnh – bất chấp việc Mỹ nhập siêu ngày càng lớn.
Stephen lập luận rằng chính sự mất cân bằng này mới là lý do gốc rễ khiến cần đến các biện pháp chủ động như thuế quan. Vì nếu để thị trường tự điều chỉnh như lý thuyết, thì sự điều chỉnh đó đã phải xảy ra từ thập niên 1980.
Lý thuyết thương mại toàn cầu dựa trên tiền tệ tự điều chỉnh, tự do hóa tối đa và giả định “tất cả đều có lợi” từng là nền tảng của kinh tế học thế kỷ 20. Nhưng trong thế kỷ 21 – với chiến tranh thương mại, rủi ro chuỗi cung ứng, chủ nghĩa bảo hộ trỗi dậy và sự thất bại của toàn cầu hóa trong việc mang lại lợi ích đồng đều – mô hình đó đang lung lay rõ rệt.
Thuế quan không còn là biểu tượng của chủ nghĩa biệt lập, mà đang trở thành công cụ chiến lược để xây dựng một trật tự thương mại công bằng hơn.
