Vì sao người dân Trung Quốc tiết kiệm nhiều – chi tiêu ít? Và tại sao ngay cả Chủ tịch Tập Cận Bình, dù muốn, cũng khó có thể đảo ngược xu hướng này? Câu trả lời nằm ở thị trường chứng khoán.
Trong hơn một thập kỷ qua, thị trường chứng khoán Trung Quốc không mang lại mức sinh lời đủ hấp dẫn để khuyến khích tiêu dùng.
Một khoản đầu tư 10.000 USD vào S&P 500 (Mỹ) từ năm 2014 đến nay đã tăng hơn ba lần, trong khi đầu tư cùng số tiền đó vào CSI 300 chỉ mang về khoảng 3.000 USD. Khoản lãi ít ỏi khiến người dân chọn giữ tiền trong tài khoản tiết kiệm, thay vì chi tiêu để thúc đẩy tăng trưởng.
Căn nguyên vấn đề
Ngay từ khi thành lập, thị trường chứng khoán Trung Quốc đã mang trong mình một thiên chức đặc biệt: huy động vốn cho doanh nghiệp nhà nước.
Theo đó, thay vì hướng đến mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận cho nhà đầu tư, thị trường chủ yếu đóng vai trò như một “kênh dẫn vốn” từ tiết kiệm hộ gia đình sang các dự án hạ tầng như đường sá, cảng biển, nhà máy.
Sự thiên lệch này đã tạo ra nhiều hệ quả dài hạn: nguồn cung cổ phiếu lớn, tiêu chuẩn niêm yết lỏng lẻo, cơ chế giám sát không chặt chẽ… tất cả tiếp tục đè nặng lên một thị trường vốn trị giá 11.000 tỷ USD.
"Cơ quan quản lý và sàn giao dịch – dù vô tình hay hữu ý – luôn có xu hướng nghiêng về tài trợ vốn", ông Liu Jipeng, chuyên gia chứng khoán kỳ cựu kiêm giảng viên Đại học Chính trị và Pháp Luật Trung Quốc, nhận định.
Trong bối cảnh chiến tranh thương mại với Mỹ leo thang, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đang đặt cược vào tiêu dùng nội địa để đạt mục tiêu tăng trưởng 5%. Tuy nhiên, nếu muốn khuyến khích chi tiêu, Trung Quốc cần một thị trường chứng khoán đủ mạnh để tạo hiệu ứng tài sản.
Cuối năm ngoái, Bộ Chính trị Trung Quốc có lần hiếm hoi cam kết “ổn định thị trường nhà ở và chứng khoán”. Đến tháng 7/2025, cơ quan này tiếp tục kêu gọi “tăng sức hấp dẫn và tính bao trùm của thị trường vốn trong nước”.
“Không có cách nào nhanh để khôi phục niềm tin hộ gia đình ngoài việc thị trường chứng khoán hồi phục”, ông Hao Hong, Giám đốc đầu tư Lotus Asset Management, nhấn mạnh.
Tuy nhiên, hiệu quả thực tế còn khiêm tốn. Chỉ số CSI 300 mới tăng chưa tới 7% từ đầu năm, bất chấp làn sóng AI toàn cầu. Trong khi đó, tỷ lệ tiết kiệm hộ gia đình của Trung Quốc vẫn ở mức cao, chiếm 35% thu nhập khả dụng.
Cơ chế IPO bất cập và rủi ro mới từ “cơn sốt công nghệ”
Năm 2022, Trung Quốc vượt Mỹ trở thành thị trường IPO lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, việc thiếu cơ chế bảo vệ cổ đông khiến nhiều thương vụ trở thành "bãi mìn".
Trường hợp của Beijing Zuojiang Technology là ví dụ điển hình. Niêm yết năm 2019 với tuyên bố phát triển sản phẩm mô phỏng chip DPU BlueField-2 của Nvidia, đến đầu năm 2024, công ty dính cảnh báo hủy niêm yết vì vi phạm công bố thông tin – và sau đó bị loại khỏi sàn Thâm Quyến.
Những năm gần đây, cơ quan quản lý Trung Quốc đã thực hiện nhiều cải cách: siết chặt tiêu chuẩn IPO, mạnh tay với gian lận tài chính, giảm phát hành thêm cổ phiếu và hạn chế bán tháo từ cổ đông lớn. Doanh nghiệp cũng được khuyến khích chia cổ tức nhiều hơn.
Năm 2024, các công ty niêm yết tại Thượng Hải và Thâm Quyến đã chi tổng cộng 2.400 tỷ nhân dân tệ (334 tỷ USD) cổ tức tiền mặt, tăng 9% so với năm trước. Lượng IPO giảm mạnh, chỉ còn khoảng 1/3 so với năm 2023.
Tuy nhiên, giới chuyên gia cho rằng những cải cách này vẫn chưa đủ để biến thị trường thành nơi coi trọng lợi ích nhà đầu tư.
Gần đây, cơ quan quản lý tiếp tục thúc đẩy việc niêm yết của các doanh nghiệp công nghệ, bao gồm cả những công ty chưa có lãi. Họ cho phép nhóm này lên sàn STAR Market (được ví như Nasdaq của Trung Quốc) và được niêm yết trên ChiNext (sàn dành cho doanh nghiệp tăng trưởng). Tính từ đầu năm, số thương vụ IPO đã tăng gần 30% so với cùng kỳ năm 2024.
Đây được xem là bước đi chiến lược để huy động vốn cho các doanh nghiệp quan trọng trong cuộc đua công nghệ với Mỹ về AI, bán dẫn và robot. Tuy nhiên, cũng chính điều đó cho thấy nhu cầu vốn tiếp tục được đặt lên trên lợi ích nhà đầu tư.
“Đẩy nhanh niêm yết mà không giải quyết gốc rễ về minh bạch chỉ khiến khối lượng tăng lên, còn niềm tin thì không khôi phục”, bà Hebe Chen, chuyên gia tại Vantage Markets, cảnh báo./.
Nguồn tham khảo: Bloomberg
