Tái cấu trúc thị trường vốn: Cuộc chơi mới và lợi thế của các công ty chứng khoán dẫn đầu

Giai đoạn 2026-2030 đang hiện rõ như một chu kỳ tái cấu trúc mang tính bản lề của thị trường vốn, khi các cải cách đồng loạt về hạ tầng giao dịch và khung pháp lý đưa thị trường tiến gần hơn tới chuẩn mực quốc tế, đồng thời đặt nền tảng cho sự phân hóa sâu sắc trong ngành chứng khoán.

Hạ tầng giao dịch bước vào giai đoạn “nâng chuẩn”

Một trong những thay đổi có tính nền tảng là việc triển khai mô hình Đối tác Thanh toán Trung tâm (CCP), dự kiến đưa vào vận hành từ đầu năm 2027.

Dưới góc nhìn hạ tầng, CCP không chỉ là yêu cầu kỹ thuật để đáp ứng các tiêu chí nâng hạng thị trường, mà còn là điều kiện cần để thị trường có thể triển khai các sản phẩm giao dịch phức tạp hơn như giao dịch trong ngày (T0), bán khống hay mở rộng thị trường phái sinh.

Trước đó, việc áp dụng giao dịch xuyên trưa – dự kiến triển khai từ đầu năm 2026 – được xem là bước “làm phẳng” dòng chảy giao dịch trong ngày, giúp thị trường vận hành liền mạch hơn, hạn chế nghẽn lệnh và cải thiện chất lượng thanh khoản.

Những thay đổi này thể hiện thị trường chứng khoán Việt Nam đang rời xa mô hình vận hành “giản đơn”, tiến dần sang một cấu trúc đòi hỏi năng lực xử lý và quản trị rủi ro ở cấp độ cao hơn.

Khung pháp lý siết chặt, áp lực tái cấu trúc hiện rõ

Song song với cải cách hạ tầng, khung pháp lý cũng đang được nâng cấp theo hướng chặt chẽ và chuẩn hóa hơn. Luật Chứng khoán sửa đổi 2024 cùng Thông tư 102/2025 đặt ra các yêu cầu cao hơn về an toàn vốn, quản trị rủi ro và năng lực vận hành đối với các trung gian thị trường.

Dưới góc nhìn cấu trúc ngành, đây không chỉ là quá trình “nâng chuẩn”, mà còn là một vòng sàng lọc mới.

Các công ty chứng khoán có quy mô vốn mỏng, hệ thống công nghệ và quản trị chưa theo kịp sẽ phải đối mặt với áp lực tái cấu trúc ngày càng rõ nét. Ngược lại, các rào cản gia nhập mới được hình thành cũng góp phần thu hẹp cạnh tranh manh mún, đưa thị trường tiến gần hơn đến mô hình phát triển tập trung và bền vững.

Những cải cách này diễn ra trong bối cảnh nền tảng vĩ mô tương đối ổn định: Lãi suất duy trì ở vùng hợp lý, đầu tư công tiếp tục đóng vai trò dẫn dắt tăng trưởng, trong khi câu chuyện nâng hạng thị trường đang có thêm các điểm tựa quan trọng.

Ngoài ra, việc Việt Nam đã được FTSE Russell xác nhận nâng hạng, cùng khả năng lọt vào danh sách theo dõi của MSCI, đang tạo thêm kỳ vọng về dòng vốn trung và dài hạn dịch chuyển mạnh hơn vào thị trường vốn.

Cơ hội mở ra, nhưng không dành cho số đông

Ở cấp độ hoạt động, các sản phẩm giao dịch mới như T0, bán khống, nghiệp vụ bán chứng khoán chờ về hay việc rút ngắn chu kỳ thanh toán được kỳ vọng sẽ trực tiếp thúc đẩy thanh khoản và quy mô giao dịch. Điều này đồng nghĩa với dư địa tăng trưởng mới cho các mảng doanh thu cốt lõi của công ty chứng khoán, từ môi giới, cho vay ký quỹ đến các dịch vụ tài chính liên quan.

Tuy nhiên, bức tranh thực tế cho thấy cơ hội này không phân bổ đồng đều. Việc triển khai các sản phẩm giao dịch phức tạp dưới mô hình CCP đòi hỏi năng lực tài chính đủ lớn, cùng hệ thống công nghệ có khả năng quản trị rủi ro theo thời gian thực và xử lý khối lượng giao dịch – thanh toán ở cường độ cao. Đây là những yêu cầu vượt xa năng lực của phần lớn các công ty chứng khoán quy mô nhỏ và trung bình.

Lợi thế vì vậy đang nghiêng rõ rệt về nhóm công ty chứng khoán dẫn đầu – những đơn vị đã sớm đầu tư mạnh vào vốn, công nghệ và hạ tầng dữ liệu. Khi chuẩn mực vận hành được nâng lên, nhóm này không chỉ có khả năng triển khai sớm các sản phẩm mới với chi phí cạnh tranh, mà còn gia tăng uy tín trong việc hợp tác với các đối tác quốc tế.

Trong bối cảnh các công ty như VPS, SSI, VNDirect và TCBS hiện chiếm hơn 40% thị phần môi giới trên HOSE (tính đến quý 3/2025), khoảng cách giữa nhóm dẫn đầu và phần còn lại nhiều khả năng sẽ tiếp tục được nới rộng khi chu kỳ cải cách đi vào giai đoạn triển khai thực chất.

Giai đoạn bản lề của sự phân hóa

Có thể thấy, giai đoạn 2026-2030 không chỉ là “thời điểm vàng” của thị trường vốn xét về quy mô và cơ hội tăng trưởng, mà còn là giai đoạn định hình lại cấu trúc ngành chứng khoán. Khi chuẩn mực về vốn, công nghệ và quản trị được nâng lên một mặt bằng mới, thị trường sẽ chứng kiến sự phân hóa rõ rệt hơn giữa các công ty chứng khoán.

Trong bức tranh đó, nhóm công ty dẫn đầu không chỉ là bên hưởng lợi lớn nhất từ sự mở rộng của thị trường, mà còn đóng vai trò là lực kéo chính, góp phần định hình cách thức vận hành, mức độ cạnh tranh và nhịp phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam trong giai đoạn tiếp theo./.