Phương trình trao đổi tiền tệ và câu chuyện lạm phát

Có một công thức kinh điển trong kinh tế học tiền tệ: P= (M.V)/Y

Trong đó, P là mức giá chung, M là lượng tiền, V là tốc độ lưu thông của tiền, còn Y là sản lượng thực. Nhìn thì có vẻ khô khan, nhưng công thức ấy kể lại một câu chuyện rất đời thường: giá cả tăng hay giảm phụ thuộc vào có bao nhiêu tiền đang lưu thông, tiền quay vòng nhanh hay chậm, và nền kinh tế sản xuất ra được bao nhiêu hàng hóa, dịch vụ.

Điểm thú vị nằm ở V, vận tốc của tiền. Đây là cách đo xem một đồng tiền được đem ra chi tiêu bao nhiêu lần trong năm. Khi kinh tế hưng thịnh, mọi người tin tưởng tương lai, đồng tiền quay vòng nhanh vì ai cũng muốn đầu tư, tiêu dùng.

Ngược lại, khi kinh tế rơi vào khủng hoảng hay cầu yếu, dù tiền được bơm ra nhiều, người ta lại giữ chặt trong túi, gửi ngân hàng, hoặc nằm yên trong két. Lúc đó, V giảm, và việc bơm thêm M chưa chắc đã làm giá cả tăng ngay.

Chính vì vậy, trong giai đoạn cầu yếu, ngân hàng trung ương có thể in thêm tiền mà lạm phát vẫn thấp. Người dân giữ tiền vì lo sợ, ngân hàng giữ tiền vì không dám cho vay, còn nền kinh tế còn chỗ trống sản xuất chưa được khai thác.

Đồng tiền cứ nằm im, do đó P không tăng nhiều và việc tăng M giúp cái thiện Y trong bối cảnh khó khăn, ai cũng lo lắng, rụt rè chi tiêu. Nhưng điều này thường chỉ đúng trong ngắn hạn.

Về lâu dài, câu chuyện lại đổi khác. Khi tiền được bơm ra liên tục, công chúng dần nhìn thấy một xu hướng: ngân hàng trung ương không có ý định dừng lại. Lúc ấy, niềm tin bắt đầu lung lay. Người ta không muốn nắm giữ tiền mặt nữa, bởi ai cũng sợ ngày mai nó mất giá.

Thay vì để tiền nằm yên, họ đẩy nhanh việc mua sắm, chuyển sang tích trữ tài sản như: vàng, bất động sản, hàng hóa hay bất kỳ thứ gì có thể giữ giá. Vận tốc tiền V lúc ấy bật tăng. Và khi M đã cao sẵn, mà V lại tăng thêm, trong khi Y không thể lớn lên kịp, giá cả buộc phải leo thang.

Nghiên cứu về các cuộc siêu lạm phát trong lịch sử đều chỉ ra điều này: mất niềm tin vào đồng tiền chính là bước ngoặt. Khi niềm tin sụp đổ, vận tốc tiền bùng nổ, và lạm phát biến thành ngọn lửa cuốn đi tất cả.

Điều này cũng gợi nhắc rằng, việc in tiền có thể là giải pháp ngắn hạn, nhưng không thể thay thế một chiến lược kinh tế bền vững.

Nếu chính sách được công bố rõ ràng, có lộ trình bơm/hút hợp lý (khi khủng hoảng qua đi), và nếu ngân hàng trung ương đủ uy tín để công chúng tin rằng tiền in ra chỉ là tạm thời, lạm phát sẽ không bùng phát. Nhưng nếu cả chính phủ lẫn ngân hàng trung ương cùng “chi tiêu quá tay” mà không giải thích được con đường quay lại cân bằng, thì niềm tin sẽ mất, và công thức P = M·V / Y sẽ vận hành khắc nghiệt hơn bao giờ hết.

Vì thế, có thể nói công thức đơn giản ấy không chỉ là một phương trình toán học, mà là tấm gương phản chiếu niềm tin xã hội. Tiền thực ra chỉ là giấy in, giá trị của nó nằm ở việc con người có sẵn sàng giữ và sử dụng nó hay không. Khi niềm tin còn, V sẽ ở mức ổn định để hấp thụ những cú sốc tiền tệ. Nhưng khi niềm tin tan vỡ, V tăng vọt và lạm phát trở thành hệ quả tất yếu.

Bài học lớn nhất ở đây đó là: quản lý kinh tế không chỉ là bơm/hút bao nhiêu tiền, mà quan trọng hơn là duy trì niềm tin rằng dòng tiền ấy sẽ được kiểm soát, lạm phát dài hạn có một mục tiêu rõ ràng và nền tài chính quốc gia được kiểm soát để đi trên một con đường bền vững.