Sau vụ sụp đổ của TerraUSD, Nhật Bản là một trong những quốc gia có hành động quyết liệt nhất trong việc thiết lập khung pháp lý stablecoin. Quốc hội nước này thông qua sửa đổi Luật Thanh toán (Payment Services Act) ngay trong tháng 6/2022, xây rào cản pháp lý nhằm tránh rủi ro hệ thống.
Từ tháng 6/2023, luật sửa đổi chính thức có hiệu lực. Theo đó, chỉ những stablecoin gắn với đồng tiền pháp định mới được coi là "công cụ thanh toán điện tử" (Electronic Payment Instrument), có thể dùng để mua bán hàng hóa, dịch vụ.
Các mô hình dựa trên crypto như token $DAI của MakerDAO, vốn dùng BTC hoặc ETH làm tài sản thế chấp, sẽ không được pháp luật Nhật coi là công cụ thanh toán điện tử. Đây chính là một đặc điểm quan trọng của khung pháp lý stablecoin Nhật Bản.
Cùng với đó, một giấy phép mới – mang tên EPISP (Electronic Payment Instrument Service Provider) – được bổ sung, bắt buộc cho mọi hoạt động niêm yết, lưu ký, môi giới stablecoin, nhằm tăng cường bảo vệ nhà đầu tư và siết kiểm soát chống rửa tiền.
Ấy vậy, sau hơn 1 năm áp dụng, thị trường stablecoin tại Nhật Bản không chuyển sắc. Chưa có doanh nghiệp nào hoàn tất đăng ký EPISP, stablecoin phổ biến toàn cầu như USDT hay USDC vẫn đứng ngoài thị trường nội địa.
Về các dự án trong nước, duy chỉ JPYC đăng ký làm nhà cung cấp dịch vụ chuyển tiền với Cơ quan Dịch vụ Tài chính Nhật Bản (FSA) phê duyệt; dự kiến hoàn tất vào tháng 8/2025. Đây là bước cuối trước khi JPYC được cấp phép phát hành stablecoin neo yên Nhật đầu tiên.
Trước thực tế đó, năm 2025, chính phủ Nhật tiếp tục tinh chỉnh khung pháp lý theo hướng cân bằng: "siết và nới" sao cho kịch bản TerraUSD không lặp lại, mà vẫn thu hút vốn đầu tư và tăng tính cạnh tranh quốc tế.
Ai được phát hành stablecoin?
Luật cũng quy định rõ ràng chỉ có ba loại tổ chức có quyền phát hành stablecoin:
1. Ngân hàng
2. Doanh nghiệp/Nhà cung cấp dịch vụ chuyển tiền (Fund Transfer Service Provider)
3. Công ty tín thác (Trust Company)
Trong số này, hướng dễ tiếp cận nhất là công ty tín thác, bởi đây là mô hình gần giống nhất với USDT và USDC trong điều kiện pháp lý của Nhật.
Theo đó, stablecoin do ngân hàng phát hành sẽ gặp nhiều hạn chế. Ngân hàng có nghĩa vụ duy trì sự ổn định của hệ thống tài chính, nhưng stablecoin phi tập trung lại khó kiểm soát, có thể xung đột với nghĩa vụ này.
Vì vậy, việc ngân hàng phát hành stablecoin cần được cân nhắc thận trọng và có thêm điều chỉnh pháp luật bổ sung. Điển hình như, đề xuất mới đang xem xét cho phép doanh nghiệp dùng trái phiếu chính phủ Nhật (JGB) thay cho tiền gửi không kỳ hạn làm tài sản bảo chứng.
Trong khi đó, các doanh nghiệp chuyển tiền cũng gặp rào cản, ví dụ hạn mức tối đa 1 triệu yên cho mỗi giao dịch, và sự mơ hồ về việc có thể chuyển cho đối tượng chưa KYC hay không. Dẫn đến, mô hình này cũng cần điều chỉnh thêm.
3 mô hình stablecoin ứng với 3 đơn vị phát hành theo đạo luật Nhật Bản (Nguồn: MUFG)
Stablecoin neo theo đồng yên
Nhờ khuôn khổ pháp lý trên, các dự án stablecoin tại Nhật đang được triển khai dưới dạng thử nghiệm và nghiên cứu. Điển hình là JPYC, Tochika, và GYEN.
JPYC - Phương thức thanh toán trả trước
JPYC, thành lập từ tháng 1/2021, là tổ chức đầu tiên phát hành tài sản số neo theo yên Nhật. Tuy nhiên, “JPYC” hiện bị phân loại là "công cụ trả trước" (prepaid payment instruments), và chưa được công nhận là stablecoin hợp pháp.
Hiểu một cách đơn giản, JPYC chỉ giống như một dạng voucher, được người dùng mua bằng yên Nhật, và sử dụng trong một hệ sinh thái nhất định, nhưng lại không có cơ chế chuyển đổi ngược lại thành tiền mặt (off-ramp).
Dù vậy, JPYC đang nỗ lực xin giấy phép từ phía FSA. Đầu tiên, JPYC dự định xin giấy phép hoạt động chuyển tiền để phát hành một loại stablecoin dạng chuyển tiền . Thông qua đó, JPYC đặt mục tiêu mở rộng phạm vi sử dụng, bao gồm cả việc cho phép giao dịch với "Tochika", một loại stablecoin dựa trên tiền gửi của Ngân hàng Hokkoku.
Trong dài hạn, JPYC hướng đến phát hành stablecoin tín thác dựa trên hạ tầng Progmat Coin. Việc dự án này được xây dựng trên cơ sở hạ tầng Circle (USDC) cũng mở ra khả năng mở rộng sang thanh toán xuyên biên giới.
Tochika - Stablecoin dựa trên tiền gửi ngân hàng
Tochika, do Hokkoku Bank phát hành năm 2024, là stablecoin dựa trên tiền gửi đầu tiên tại Nhật. Người dùng có thể nạp Tochika qua app Tochitsuka và chi tiêu tại các cửa hàng trong tỉnh Ishikawa. Dù ưu điểm là phí giao dịch cực thấp (0,5%), Tochika bị giới hạn phạm vi địa lý, mỗi tháng chỉ rút tiền mặt miễn phí một lần, và vận hành trên chuỗi riêng tư được cấp phép. Ngân hàng cho biết sẽ dần mở rộng phạm vi và tính năng trong tương lai.
GYEN - stabelcoin offshore
GYEN do công ty con có trụ sở tại New York của Tập đoàn Internet GMO phát hành, được NYDFS cấp phép và có trong “Greenlist” của New York. Đây là stablecoin JPY duy nhất đang được niêm yết trên sàn Coinbase.
Đồng stablecoin này có thể được phân loại là stablecoin tín thác, được phát hành theo tỷ lệ 1:1 với đồng yên. Tuy nhiên, vì GYEN không được phát hành thông qua một công ty tín thác trong khuôn khổ thể chế Nhật Bản, nên nó không thể được phân phối trong nước hoặc cho cư dân Nhật Bản, hạn chế tính hữu dụng của nó.
Cơ quan quản lý Nhật hiện vẫn đang thảo luận về GYEN cùng với USDC và USDT, để xem xét khả năng chấp thuận trong nước.
"Nút thắt" của thị trường
Một trong những rào cản lớn nhất là quy định buộc mọi stablecoin phải được bảo chứng hoàn toàn bằng tiền gửi thanh toán (demand deposit). Dạng tiền gửi này có thể rút bất cứ lúc nào, nên lợi nhuận sinh ra rất thấp.
Dù Ngân hàng Trung ương Nhật đã nâng lãi suất sau thời kỳ dài giữ ở mức 0%, lãi suất ngắn hạn hiện mới chỉ đạt 0,25% – thấp hơn nhiều so với Mỹ hay châu Âu. Điều này khiến mô hình stablecoin tại Nhật gặp khó khăn về khả năng sinh lợi.
Bởi vậy, ngày càng nhiều tiếng nói kêu gọi mở rộng danh mục tài sản bảo chứng, chẳng hạn như trái phiếu chính phủ Nhật, để giúp stablecoin Nhật cạnh tranh hơn.
Dù thực tế còn nhiều hạn chế, ngành stablecoin Nhật Bản vẫn thu hút sự quan tâm mạnh mẽ từ giới tài chính. Các “mega-bank” như MUFG, Mizuho, SMBC cùng những tập đoàn lớn như Sony hay DMM đều đã tham gia thử nghiệm và đầu tư vào lĩnh vực này. Sự hiện diện của những tên tuổi lớn mang lại kỳ vọng rằng thị trường stablecoin Nhật có thể bứt phá trong thời gian tới.
Stablecoin gắn với đồng yên vẫn chỉ chiếm thị phần rất nhỏ (Nguồn: rwa.xyz)
Trong bối cảnh đồng yên suy yếu, stablecoin được coi là một phần trong chiến lược tăng cường sức mạnh và tính cạnh tranh của đồng nội tệ. Nếu được phát triển đúng hướng, stablecoin không chỉ phục vụ thanh toán nội địa mà còn mở ra khả năng ứng dụng trong giao dịch xuyên biên giới, giúp Nhật mở rộng ảnh hưởng tại thị trường tài chính quốc tế.
Hơn một năm kể từ khi khung pháp lý được thiết lập, stablecoin gắn với đồng yên vẫn chỉ chiếm thị phần rất nhỏ và chưa tạo được tác động lớn. Con đường phía trước có thể chậm, nhưng sự đổi mới trong ngành stablecoin Nhật Bản vẫn rất đáng để chờ đợi./.
