Nếu sàn giao dịch tiền số triển khai blockchain riêng?

Phí giao dịch vẫn là nguồn thu chính của các sàn tiền số, nhưng tính phụ thuộc vào thị trường khiến mô hình này thiếu bền vững. Đó là lý do nhiều tên tuổi như Coinbase, Kraken, Robinhood đã phát triển blockchain riêng để đa dạng hóa nguồn thu.

Tại Hàn Quốc, Upbit và Bithumb đang đối diện thách thức rõ rệt. Sau giai đoạn tăng trưởng nóng năm 2021, thị phần của họ bị xói mòn khi nhà đầu tư dịch chuyển sang Binance hoặc các sàn phi tập trung (DEX). Bởi vậy, việc 2 sàn lớn này cân nhắc xây dựng blockchain riêng có lẽ là điều sớm muộn. 

Kịch bản từ Hàn Quốc phần nào mang lại giá trị tham chiếu đối với thị trường Việt Nam, đồng thời cũng đặt ra vấn đề: Loại hình kinh doanh nào vừa mang lại lợi nhuận cho sác sàn tiền số, vừa phù hợp với khung pháp lý quốc gia?

Xu hướng của các sàn tiền số quốc tế

Xây dựng hạ tầng blockchain riêng trở thành xu hướng tất yếu của các sàn tiền số tên tuổi. Coinbase đã ra mắt Base, Kraken công bố Ink, và mới đây Robinhood sẽ sớm thôi có cho mình một mạng lưới riêng. 

Đằng sau làn sóng đầu tư vào hạ tầng blockchain chính là giới hạn của mô hình kinh doanh dựa vào phí giao dịch. Khi thị trường sôi động, khối lượng giao dịch tăng mạnh, giúp các sàn thu được nhiều hơn. Ngược lại, thị trường trầm lắng, doanh thu cũng giảm đáng kể.

Nếu trước đây các sàn chủ yếu cạnh tranh trong khuôn khổ từng quốc gia và phạm vi pháp lý riêng biệt, thì nay cuộc chơi đã mở rộng sang toàn cầu. Chẳng những vậy, các sàn tập trung (CEX) còn gặp áp lực lớn khi sàn phi tập trung (DEX) có thời điểm chiếm hơn tới 25% thị phần. 

Cùng lúc, tiến trình hợp pháp hóa và hội nhập vào khuôn khổ tài chính truyền thống ngày càng nhanh, mở ra những cơ hội kinh doanh mới ngoài phạm vi dịch vụ môi giới giao dịch đơn thuần. Bởi vậy, xây dựng một blockchain riêng sẽ giúp sàn tiền số triển khai nhều mô hình dịch vụ và sản phẩm phái sinh khác, từ hạ tầng thanh toán, token hóa tài sản cho tới ứng dựng Web3. 

Tất cả những biến chuyển này đang tạo nên một bức tranh rõ ràng: Xu hướng sàn giao dịch tiền số triển khai blockchain riêng sẽ bùng nổ trong thời gian tới. 

Vị thế đặc biệt của thị trường Hàn Quốc

KRW (đồng won Hàn Quốc) là đồng tiền pháp định có khối lượng giao dịch tiền mã hóa lớn thứ hai thế giới, chỉ sau USD. Trong các giai đoạn cao điểm như cuối 2017 và đầu 2021, khối lượng giao dịch bằng KRW thậm chí vượt USD trên một số sàn như Upbit.

Việc một quốc gia đơn lẻ có thể tạo ra khối lượng khổng lồ như vậy là cực hiếm. Nhờ đó, Upbit và Bithumb đã vươn lên thành các “ông lớn” sàn tiền số với tổng tài sản quản lý vượt 5.000 tỷ won (tương đương 4 tỷ USD).

Tuy nhiên, cấu trúc tưởng chừng vững chắc này đang lung lay. Kể từ đỉnh năm 2021, khối lượng giao dịch của 2 sàn đã sụt giảm, một phần do người dùng Hàn Quốc dần dịch chuyển sang các sàn toàn cầu như Binance, Bybit hay các sàn DEX. Điều này cho thấy họ không thể mãi phụ thuộc vào “lợi thế đặc thù” này. 

Upbit và Bithumb đã nỗ lực mở rộng ra nước ngoài, thành lập chi nhánh, thử nghiệm đa dạng hóa dịch vụ. Nhưng “thương hiệu sàn Hàn Quốc” không đủ để tạo lợi thế cạnh tranh ở thị trường quốc tế.

Các hoạt động kinh doanh bên lề, vốn ít liên quan đến thế mạnh cốt lõi của sàn, cũng không đạt kết quả rõ rệt. Thêm vào đó, quy định nghiêm ngặt tại Hàn Quốc khiến việc đa dạng hóa gặp nhiều rào cản. 

4 kịch bản khả dĩ

1. Xây dựng Layer 2 dựa trên OP Stack

Việc phát triển một blockchain Layer-1 không chỉ đòi hỏi chi phí khổng lồ mà còn yêu cầu đội ngũ kỹ thuật cực kỳ chuyên sâu để đảm bảo bảo mật, hiệu suất, khả năng mở rộng và tính tương thích với các hệ sinh thái khác. Đó là lý do vì sao nhiều sàn giao dịch lớn như Kraken chọn hướng đi Layer 2.

Kraken đã huy động một đội ngũ kỹ sư lớn (ước tính khoảng 40 người) để phát triển Ink, cho thấy ngay cả Layer-2 cũng không hề “nhẹ nhàng” về mặt nhân lực.

Với các sàn giao dịch, mục tiêu của họ không phải xây hạ tầng để bán công nghệ, mà là dùng hạ tầng đó để mở rộng dịch vụ kinh doanh. Vì thế, tự làm Layer-1 sẽ tạo gánh nặng không cần thiết.

Ngoài ra, còn có yếu tố pháp lý. Nếu làm Layer-1 thì bắt buộc phải phát hành token riêng. Nhưng ở Hàn Quốc, việc này gần như bị cấm, và cơ quan quản lý có thể siết rất mạnh. Do đó, mô hình Layer 2 kiểu Coinbase (Base chain) – vận hành được mà không cần phát hành token – là phương án an toàn và thực tế nhất.

Về công nghệ, OP Stack của Optimism, gần như tiêu chuẩn cho các sàn toàn cầu là. Coinbase (Base) và Kraken (Ink) đều dùng OP Stack. Chỉ riêng Robinhood chọn Arbitrum vì mục tiêu khác: họ muốn tập trung vào việc đưa dịch vụ tài chính riêng của mình lên on-chain, nên cần nhiều tùy biến.

Còn Coinbase và Kraken lại chú trọng mở rộng hệ sinh thái, đảm bảo tính tương thích. Với mục tiêu gần giống Coinbase, Upbit và Bithumb nhiều khả năng cũng sẽ chọn OP Stack để làm Layer-2 công khai.

2. Hạ tầng xoay quanh stablecoin neo theo đồng won

Thực tế, cả Upbit và Bithumb đều đã đăng ký thương hiệu liên quan đến stablecoin. Thậm chí, Upbit đã công bố hợp tác với Naver Pay để phát hành stablecoin gắn với đồng won. Nhưng do luật Hàn Quốc cấm sàn giao dịch niêm yết token do chính họ hoặc công ty liên quan phát hành, kịch bản hợp lý nhất là: Naver Pay phát hành stablecoin KRW, còn Upbit chỉ lo phần hạ tầng blockchain.

Đây là mô hình tương tự như Circle với USDC Arc Network, nơi mọi giao dịch đều xoay quanh stablecoin, điển hình như phí gas cũng thanh toán bằng stablecoin. 

Tuy vậy, điểm hạn chế là Optimism không hỗ trợ gas bằng token tùy chỉnh, do đó mô hình này có thể cần Arbitrum L2 (tùy biến linh hoạt hơn) hoặc thậm chí L1 chuyên biệt cho KRW stablecoin.

3. Khai thác lợi thế thanh khoản đặc thù của Hàn Quốc

Hiện tại, Hàn Quốc đứng thứ 2 thế giới về khối lượng giao dịch fiat-crypto, nhưng thanh khoản này chủ yếu nằm trong trong hệ thống nội bộ sàn. Các sàn có thể phát hành wrapped token như upBTC, bbBTC, tương tự Coinbase phát hành cbBTC.

Nếu wrapped token này dùng được trên nhiều chain khác nhau, nhưng đồng thời sàn cung cấp trải nghiệm mượt (ví dụ: tích hợp one-click trong app), người dùng sẽ có xu hướng ở lại trong hệ sinh thái của sàn thay vì rút ra ngoài.

Khi đó, dự án bên ngoài cũng sẽ kéo về chain của sàn để tận dụng thanh khoản. Như vậy, hệ sinh thái sàn phát triển, và họ có thêm nguồn thu từ hạ tầng. Thậm chí, wrapped token có thể mở đường cho các dịch vụ khác như cho vay trực tiếp.

4. Token hóa cổ phiếu chưa niêm yết (Pre-IPO)

Một hướng đi táo bạo hơn là bước vào thị trường token hóa cổ phiếu tư nhân. 

Dunamu, đơn vị vận hành Upbit, đã tích lũy kinh nghiệm vận hành một nền tảng giao dịch cổ phiếu chưa niêm yết thông qua Securities Plus Unlisted. Tuy nhiên, nền tảng này vẫn chỉ giới hạn ở mô hình giao dịch ngang hàng (P2P), kết nối người mua và người bán. Mô hình này gặp phải những hạn chế đáng kể về mặt cấu trúc, bao gồm tỷ lệ giao dịch thành công thấp và tính thanh khoản hạn chế.

Nếu token hóa cổ phiếu và đưa lên chain, cổ phiếu có thể giao dịch liên tục nhờ pool thanh khoản hoặc market maker; chuyển nhượng quyền sở hữu được thực hiện minh bạch qua smart contract; có thể lập trình thêm các chức năng như chia cổ tức tự động, giao dịch có điều kiện, quyền biểu quyết lập trình được… Tức là có thể tạo ra những sản phẩm tài chính mà hệ thống chứng khoán truyền thống không làm được. 

Điều đáng chú ý là Naver hiện đang theo đuổi việc mua lại cổ phần chưa niêm yết tại Securities Plus của Dunamu. Nếu Upbit cung cấp hạ tầng blockchain, còn Naver lo vận hành nền tảng và quản lý cổ phiếu thật, thì đây sẽ là mô hình phân công hợp lý trong bối cảnh pháp lý hiện nay: giảm rủi ro cho sàn, đồng thời mở đường để tiến vào thị trường chứng khoán số hóa.

Kết luận

Nếu Upbit và Bithumb tung ra blockchain riêng, viễn cảnh sẽ ra sao? Có thể hình dung vài kịch bản, nhưng rào cản trước mắt không nhỏ. Trở ngại lớn nhất là khung pháp lý: Hàn Quốc áp dụng quy định “positive list” – nghĩa là chỉ những gì được luật ghi rõ mới được phép triển khai.

Thêm vào đó, cả hai sàn đã bị xếp vào nhóm tập đoàn lớn, kéo theo gánh nặng giám sát nặng nề hơn. Cộng thêm việc thiếu lãnh đạo trong mảng Web3 như Jesse Pollak của Base, cùng độ phức tạp kỹ thuật, khiến khả năng ra mắt chain riêng trong ngắn hạn gần như rất thấp.

Tuy vậy, động lực để thử nghiệm là có thật. Khối lượng giao dịch tại Hàn Quốc sau đỉnh 2021 liên tục giảm, trong khi cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt. Mô hình thu phí truyền thống lộ rõ giới hạn, còn những nỗ lực đa dạng hóa doanh thu đến nay chưa thành công. Để tìm động cơ tăng trưởng mới, một blockchain riêng có thể trở thành con bài chiến lược, tận dụng tối đa lợi thế thanh khoản và tập người dùng khổng lồ mà hai sàn đang sở hữu.

Dĩ nhiên, tất cả chỉ khả thi nếu nhà quản lý đổi cách tiếp cận, tạo ra không gian chính sách linh hoạt cho đổi mới. Khi đó, Upbit và Bithumb có thể mở rộng thí nghiệm kinh doanh mạnh mẽ hơn – không chỉ giúp chính họ tăng trưởng, mà còn nâng tầm cả hệ sinh thái blockchain Hàn Quốc./.