Loạt cải cách nâng tầm chứng khoán Việt

Room ngoại được mở, IPO nhanh hơn, nhà đầu tư nước ngoài được giao dịch ngay sau 1 ngày, hệ thống thanh toán chứng khoán tiến tới chuẩn quốc tế... Nghị định 245/2025/NĐ-CP được kỳ vọng là cú hích mạnh cho mục tiêu nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam.

Mở rộng cửa cho nhà đầu tư ngoại

Một trong những thay đổi nổi bật là việc bãi bỏ cơ chế "trần mềm" về room ngoại. Trước đây, một số công ty đại chúng có thể thông qua Điều lệ hoặc quyết nghị Đại hội đồng cổ đông để áp mức tỷ lệ sở hữu nước ngoài thấp hơn quy định pháp luật. Tuy nhiên, với Nghị định 245, quyền này bị bãi bỏ. Room ngoại giờ đây chỉ bị giới hạn bởi pháp luật và các cam kết quốc tế, chứ không còn do doanh nghiệp tự đặt ra.

Để đảm bảo tính chuyển tiếp, Nghị định yêu cầu các công ty đại chúng chưa hoàn tất thủ tục thông báo room ngoại tối đa theo luật phải thực hiện trong vòng 12 tháng kể từ ngày Nghị định có hiệu lực. Đây là động thái dọn sạch rào cản kỹ thuật, mở đường cho dòng vốn ngoại vào mạnh mẽ hơn, đồng thời tạo ra một sân chơi công bằng, minh bạch giữa cổ đông trong nước và quốc tế.

Nghị định mới cũng rút ngắn thủ tục cấp mã số giao dịch chứng khoán (MSGD) cho nhà đầu tư nước ngoài. Nếu trước đây, nhà đầu tư cần phải chờ hồ sơ giấy gửi qua thành viên lưu ký rồi chờ VSDC cấp giấy chứng nhận, thì nay, chỉ cần được cấp mã điện tử (ESTC) là có thể giao dịch. Quá trình này được thực hiện trực tuyến, hoàn tất trong vòng 1 ngày làm việc.

Điều này giúp thị trường chứng khoán Việt Nam tiến gần hơn các thông lệ quốc tế, giảm thời gian chờ đợi, giảm chi phí cơ hội và tạo cảm giác "thân thiện về thủ tục" hơn đối với khối đầu tư quốc tế.

Ngoài ra, Nghị định còn cho phép các công ty quản lý quỹ đầu tư nước ngoài được cấp hai mã số giao dịch chứng khoán: một mã cho hoạt động tự doanh của công ty, và một mã cho hoạt động quản lý tài sản khách hàng.

Đây là cơ sở để triển khai mô hình Omnibus Trading Account (OTA) – vốn là thông lệ phổ biến tại nhiều thị trường phát triển. OTA giúp giảm thiểu giao dịch chéo, tăng tốc độ khớp lệnh và đơn giản hóa hậu kiểm, từ đó làm tăng tính thanh khoản và độ linh hoạt của dòng vốn nước ngoài vào thị trường Việt Nam.

Rút ngắn chu trình IPO – niêm yết – giao dịch

Nghị định 245 đồng thời gộp quy trình xét duyệt hồ sơ IPO và hồ sơ niêm yết, giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian, tránh bị lặp lại hồ sơ. Sau khi hoàn thành đợt chào bán cổ phiếu lần đầu, doanh nghiệp chỉ cần cập nhật bản cáo bạch và giấy chứng nhận vốn điều lệ mới để Sở Giao dịch Chứng khoán cấp phép niêm yết.

Đặc biệt, thời hạn để đưa cổ phiếu vào giao dịch chính thức sau khi được chấp thuận niêm yết được rút từ 90 ngày xuống còn 30 ngày. Quy định này không chỉ bảo vệ quyền lợi của cổ đông, mà còn làm tăng tính hấp dẫn của các đợt IPO – đặc biệt với khối ngoại vốn nhạy cảm về thời gian và khả năng thanh khoản.

Một thay đổi mang tính hạ tầng kỹ thuật cốt lõi là việc triển khai cơ chế Đối tác bù trừ trung tâm (CCP) – một yêu cầu then chốt để Việt Nam có thể nâng hạng thị trường.

Theo đó, Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) sẽ thành lập công ty con chuyên trách chức năng CCP. Công ty này sẽ trích 5% doanh thu hàng năm từ hoạt động nghiệp vụ để lập quỹ phòng ngừa rủi ro nghiệp vụ, đảm bảo hoạt động thanh toán diễn ra an toàn, ổn định.

Ngoài ra, ngân hàng thương mại và chi nhánh ngân hàng nước ngoài được phép trở thành thành viên bù trừ, hoặc phối hợp với công ty chứng khoán trong chức năng này. Dự kiến hệ thống CCP sẽ vận hành từ quý I/2027, sớm hơn mốc 31/12/2027 mà Nghị định cho phép.

Một điểm rất quan trọng liên quan là khối nhà đầu tư tổ chức nước ngoài từ nay không còn bắt buộc phải ký quỹ trước khi đặt lệnh mua (non-prefunding), theo quy định tại Thông tư số 68/2024/TT-BTC và 18/2025/TT-BTC. Điều này giúp giảm đáng kể rủi ro tỷ giá, tăng hiệu quả sử dụng vốn và tiệm cận chuẩn thanh toán T+2 của các thị trường mới nổi khác.

Tăng cường minh bạch, giảm xung đột lợi ích

Nghị định 245/2025/NĐ-CP cũng siết chặt quản trị công ty đại chúng. Thành viên Hội đồng quản trị không được đồng thời nắm giữ vị trí tương đương tại quá 5 doanh nghiệp. Trách nhiệm công bố thông tin, báo cáo sử dụng vốn huy động được quy định cụ thể hơn. Quyền cổ đông, kể cả khi tài khoản giao dịch bị phong tỏa, vẫn được bảo lưu, đặc biệt với các giao dịch đã khớp lệnh.

Song song đó, các công ty niêm yết và công ty đại chúng cũng sẽ phải công bố thông tin bằng tiếng Anh theo lộ trình đã được quy định tại Thông tư số 68/2024/TT-BTC. Đây là yêu cầu cần thiết để giúp khối nhà đầu tư toàn cầu dễ dàng tiếp cận thông tin hơn, đồng thời nâng uy tín minh bạch của TTCK Việt Nam trên bản đồ quốc tế./.