Khủng hoảng Thái Lan 1997: Khi "phép màu châu Á" tan vỡ – và dư âm đến hiện tại (2025)

Năm 1997 là một dấu mốc không thể nào quên trong lịch sử kinh tế châu Á nói chung và Thái Lan nói riêng. Cuộc khủng hoảng tài chính bắt đầu tại Thái Lan đã nhanh chóng lan rộng khắp khu vực, để lại hậu quả nặng nề và trở thành một ví dụ kinh điển về những rủi ro của tăng trưởng kinh tế thiếu bền vững.

Nguyên nhân sâu xa: bong bóng bất động sản và dòng vốn dễ dãi

Cuộc khủng hoảng tài chính Thái Lan năm 1997 không xảy ra trong một đêm mà đã tích tụ dần qua nhiều năm. Từ những năm cuối thập niên 1980 đến giữa thập niên 1990, Thái Lan được ca ngợi là "con hổ mới" của châu Á với tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, có năm lên tới hơn 9%. Tuy nhiên, dưới bề mặt của thành công đó là một nền kinh tế mong manh, phụ thuộc quá mức vào dòng vốn vay nước ngoài và thị trường bất động sản đầu cơ.

Theo nghiên cứu của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), nguyên nhân sâu xa nằm ở việc Thái Lan duy trì chế độ tỷ giá hối đoái cố định giữa đồng Baht và đồng USD trong thời gian dài. Điều này tạo ảo giác ổn định, khuyến khích doanh nghiệp và các ngân hàng địa phương vay nợ ngoại tệ với lãi suất thấp từ nước ngoài. Các khoản vay này chủ yếu được đầu tư vào bất động sản và chứng khoán, nhưng không tạo ra lợi nhuận thực trong dài hạn.

Vì sao khủng hoảng lại bùng phát vào năm 1997?

Từ năm 1996, dấu hiệu rạn nứt bắt đầu xuất hiện. Thị trường bất động sản Thái Lan sụt giảm nhanh chóng do cung vượt xa cầu, hàng loạt dự án không thể hoàn thành hoặc bỏ dở. Cùng lúc đó, đồng USD mạnh lên, Fed nâng lãi suất, làm cho các khoản vay ngoại tệ của Thái Lan trở nên đắt đỏ. Các nhà đầu tư nước ngoài dần mất niềm tin, bắt đầu rút vốn ồ ạt khỏi thị trường tài chính Thái Lan.

Ngày 2 tháng 7 năm 1997, sau nhiều tháng nỗ lực chống đỡ bằng cách bơm hàng tỷ USD dự trữ ngoại hối ra thị trường, Ngân hàng Trung ương Thái Lan buộc phải tuyên bố thả nổi tỷ giá đồng Baht. Giá trị đồng Baht lập tức lao dốc, mất giá hơn 50% trong vòng vài tháng sau đó. Cuộc khủng hoảng chính thức bùng phát và lan rộng khắp khu vực Châu Á.

Hậu quả của cuộc khủng hoảng là vô cùng nghiêm trọng. Chỉ trong năm 1997, hàng ngàn doanh nghiệp phá sản, thất nghiệp tăng cao đột biến, hàng triệu người dân Thái Lan rơi vào cảnh nghèo khó. Theo thống kê của IMF, GDP Thái Lan giảm hơn 10% trong năm 1998. Các ngân hàng lớn lần lượt sụp đổ hoặc phải được chính phủ cứu trợ khẩn cấp.

Khủng hoảng nhanh chóng lan sang Indonesia, Malaysia, Philippines, và Hàn Quốc, khiến khu vực Châu Á chứng kiến một trong những đợt suy thoái nghiêm trọng nhất trong lịch sử kinh tế hiện đại.

Thị trường chứng khoán Thái Lan 2025: Bóng ma quá khứ quay trở lại?

Gần ba thập kỷ sau, Thái Lan dường như lại đang đối mặt với một cơn khủng hoảng tài chính kiểu mới, lần này là trên thị trường chứng khoán. Theo Economic Times (tháng 3/2025), thị trường chứng khoán Thái Lan hiện đang trong đợt sụt giảm nghiêm trọng nhất thế giới, tính từ đầu năm. Chỉ số SET đã mất hơn 30% giá trị so với mức đỉnh năm 2023, và khoảng 280 tỷ USD vốn hóa thị trường đã "bốc hơi".

Nguyên nhân lần này không còn là bất động sản, mà là tâm lý nhà đầu tư xấu đi nhanh chóng do kết hợp giữa tăng trưởng kinh tế trì trệ, đồng Baht mất giá, lãi suất cao và sự thiếu rõ ràng trong chính sách điều hành của chính phủ mới. Bất chấp nỗ lực của các quỹ bình ổn như Vayupak Fund, tâm lý bán tháo tiếp tục chi phối thị trường.

Điều đáng chú ý là cuộc khủng hoảng lần này cũng đang chứng kiến hiện tượng rút vốn mạnh từ nhà đầu tư nước ngoài, tương tự năm 1997. Tính từ đầu năm 2024, đã có hơn 4,2 tỷ USD bị rút khỏi thị trường Thái Lan – mức rút vốn lớn nhất trong khu vực Đông Nam Á.

Bài học đắt giá từ cuộc khủng hoảng 1997

Cuộc khủng hoảng tài chính Thái Lan năm 1997 để lại nhiều bài học quý giá cho các quốc gia mới nổi, đặc biệt về quản lý kinh tế vĩ mô:

1. Kiểm soát rủi ro vay nợ nước ngoài:

Vay nợ ngoại tệ quá mức mà không kiểm soát rủi ro tỷ giá có thể dẫn tới thảm họa tài chính khi điều kiện thị trường thay đổi. Cần xây dựng các chính sách rõ ràng về quản lý dòng vốn quốc tế và quản lý rủi ro tỷ giá hối đoái.

2. Tránh bong bóng đầu cơ tài sản:

Việc đầu tư ồ ạt vào các tài sản như bất động sản, chứng khoán, mà không đi kèm với sự tăng trưởng kinh tế thực chất sẽ gây ra các bong bóng đầu cơ nguy hiểm. Các chính phủ cần duy trì một cơ chế giám sát chặt chẽ hơn, tránh tình trạng đầu tư mất kiểm soát.

3. Thận trọng trong chính sách tỷ giá:

Duy trì tỷ giá cố định quá lâu mà không có dự trữ ngoại hối đủ lớn có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng. Một chính sách tỷ giá linh hoạt hơn sẽ giúp nền kinh tế có khả năng chống chịu với những cú sốc bên ngoài.

4. Minh bạch và quản trị tốt hệ thống ngân hàng:

Khủng hoảng Thái Lan chỉ rõ sự cần thiết của hệ thống tài chính minh bạch, có sự giám sát hiệu quả và trách nhiệm quản trị tốt. Một nền tài chính yếu kém, thiếu minh bạch dễ dẫn tới tình trạng tham nhũng và các khoản đầu tư quá đà.

Dù năm 2025 không phải là 1997, nhưng những dấu hiệu rạn nứt hiện tại đang buộc Thái Lan – và các quốc gia mới nổi khác – phải nghiêm túc nhìn lại khả năng chống chịu của mình. Lịch sử không lặp lại, nhưng đôi khi nó gieo vần – và bài học của 1997 vẫn chưa bao giờ cũ.