Hóa giải cáo buộc, củng cố niềm tin

Giữa tháng 12/2020, khi thế giới vẫn còn quay cuồng vì đại dịch, Bộ Tài chính Mỹ dưới thời tổng thống Donald Trump bất ngờ giáng xuống một “cú sốc” ngoại giao và kinh tế: đưa Việt Nam vào danh sách các quốc gia thao túng tiền tệ.

Cùng xuất hiện trong danh sách này là Thụy Sĩ – một nền kinh tế phát triển, giàu có và ổn định, nhưng với Việt Nam, sự việc mang ý nghĩa đặc biệt nghiêm trọng. Chỉ vài năm trước đó, Hoa Kỳ vẫn coi Việt Nam là mắt xích chiến lược trong chính sách Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, một đối trọng tiềm năng trước sức ảnh hưởng gia tăng của Trung Quốc.

Thế nhưng, một xung đột tưởng chừng thuần túy kỹ thuật đã đẩy quan hệ song phương vào vùng nguy hiểm.

Hóa giải cáo buộc, củng cố niềm tin

Căn nguyên của vụ việc nằm ở giao điểm giữa hai dòng chảy chính sách. Một bên là sự bùng nổ tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam, phần lớn nhờ làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc trong chiến tranh thương mại Mỹ – Trung. Bên còn lại là hệ thống luật thương mại Mỹ vốn áp dụng một bộ tiêu chí định lượng cứng nhắc, thiếu linh hoạt về địa chính trị.

Khi số liệu thặng dư thương mại song phương, thặng dư tài khoản vãng lai và can thiệp ngoại hối của Việt Nam cùng lúc vượt ngưỡng theo Đạo luật 2015, bộ tài chính Mỹ gần như bị “buộc” phải gắn mác thao túng tiền tệ, bất kể bối cảnh hay ý định thực sự của Hà Nội.

Việt Nam lập tức phản đối. Ngân hàng Nhà nước khẳng định việc điều hành tỷ giá nhằm ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và tăng dự trữ ngoại hối, vốn ở mức thấp, để phòng ngừa rủi ro, chứ không nhằm tạo lợi thế cạnh tranh không công bằng. Các nhà kinh tế độc lập cũng lên tiếng chỉ trích phương pháp tiếp cận của Mỹ, chỉ ra rằng việc đo lường “giá trị thực” của một đồng tiền là cực kỳ phức tạp, và thặng dư song phương không phản ánh toàn diện chính sách kinh tế của một quốc gia, nhất là trong bối cảnh Việt Nam vẫn là nền kinh tế đang phát triển.

Bước ngoặt đến vào tháng 1/2021, khi chính quyền Biden tiếp quản Nhà Trắng. Từ chỗ ưu tiên thâm hụt thương mại như một thước đo duy nhất, Washington chuyển hướng sang chiến lược củng cố liên minh và đối tác để cạnh tranh hiệu quả hơn với Bắc Kinh. Giữ nguyên nhãn “thao túng tiền tệ” với Việt Nam rõ ràng mâu thuẫn với mục tiêu đó. Tháng 4 cùng năm, Bộ Tài chính Mỹ rút lại cáo buộc, đưa Việt Nam sang diện “tăng cường tham vấn”, một cơ chế hợp tác mềm dẻo hơn, cho phép giải quyết bất đồng qua đối thoại thay vì trừng phạt.

Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Nguyễn Thị Hồng và Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ Janet L. Yellen

Cao trào của tiến trình hạ nhiệt diễn ra tháng 7/2021, khi bộ trưởng tài chính Mỹ Janet Yellen và Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Thị Hồng ra tuyên bố chung. Việt Nam tái khẳng định cam kết theo điều lệ IMF, hứa cải thiện linh hoạt tỷ giá, tăng minh bạch thông tin về can thiệp ngoại hối. Thỏa thuận này không chỉ gỡ bỏ nguy cơ áp thuế từ văn phòng đại diện thương mại Mỹ, mà còn mở ra kênh trao đổi thường xuyên để tránh lặp lại căng thẳng.

Đến nay, Việt Nam vẫn nằm trong danh sách giám sát của Mỹ vì thặng dư thương mại song phương lớn và thặng dư tài khoản vãng lai cao, nhưng tiêu chí can thiệp ngoại hối đã không còn vi phạm. Tuy nhiên, chính thành công của Việt Nam trong việc trở thành trung tâm sản xuất thay thế Trung Quốc đã khiến các chỉ số thương mại tiếp tục duy trì ở mức cao. Nhưng thay vì để con số dẫn dắt hành động, cả hai bên đã đặt lợi ích chiến lược dài hạn lên trên bất đồng ngắn hạn.

Việc giải quyết êm thấm vụ “thao túng tiền tệ” không chỉ cứu vãn một mối quan hệ đối tác quan trọng, mà còn là minh chứng cho khả năng dung hòa giữa luật lệ kinh tế và nhu cầu địa chính trị. Trong một thế giới đầy biến động, cách mà Mỹ và Việt Nam khép lại tranh chấp này cho thấy sự trưởng thành của quan hệ song phương, một quan hệ đủ sức vượt qua những cơn “gió ngược” từ số liệu và định kiến, để tiếp tục tiến về phía mục tiêu chung: một khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương ổn định, thịnh vượng và cân bằng./.