Sau Thế chiến II, 44 quốc gia đã ký và công nhận hệ thống Bretton Woods, trong đó vàng được sử dụng như một "neo cứng", các loại tiền tệ quốc gia khác chỉ có thể được đổi thành đô la Mỹ.
Tuy nhiên, từ năm 1945 đến 1971, những người nắm giữ đô la Mỹ cũng có thể đổi chúng thành vàng với một mức giá cố định.
Do đó, mặc dù hệ thống Bretton Woods có những sai sót về mặt logic, tính hợp pháp của nó đã được công nhận bởi các hiệp định quốc tế.
Tuy nhiên, chính quyền Nixon đã đơn phương thực hiện cái gọi là "vụ vỡ nợ mềm" và tuyên bố "tạm ngừng khả năng chuyển đổi thành vàng" vào năm 1971. Mặc dù Hoa Kỳ vào thời điểm đó nhấn mạnh rằng việc ngừng chuyển đổi chỉ là "tạm thời", nhưng tình trạng này thực tế đã kéo dài hơn nửa thế kỷ.
Sau vụ vỡ nợ mềm này, thế giới bước vào một thời kỳ giằng co địa chính trị phức tạp. Ngày nay, trật tự tiền tệ toàn cầu có hai đặc điểm đáng chú ý.
Thứ nhất, các đồng tiền có chủ quyền, đặc biệt là đồng đô la Mỹ, đã trở thành tài sản dự trữ toàn cầu. Các đồng tiền khác như euro, yen, và bảng Anh cũng đóng vai trò là đồng tiền dự trữ ở một mức độ nào đó, vậy nhưng đô la Mỹ vẫn là đồng tiền dự trữ chính và được sử dụng trong hầu hết các giao dịch thương mại quốc tế.
Thứ hai, tỷ giá hối đoái thả nổi và tiền pháp định. Các đồng tiền hiện đại không còn gắn kết với các hàng hóa hoặc tài sản thực tế, nghĩa là chúng là tiền pháp định. Nói cách khác, những người nắm giữ đô la Mỹ không thể đổi lấy vàng tại Cục Dự trữ Liên bang.
Hai đặc điểm này dẫn đến nhiều hiện tượng kỳ lạ trong thế giới kinh tế và tài chính hiện nay. Ví dụ, bất cứ khi nào nền kinh tế Mỹ gặp vấn đề, đồng đô la Mỹ lại tăng giá thay vì giảm giá. Giống như việc một người lâm bệnh nhưng tín dụng của họ không sụp đổ mà lại tăng vọt. Những hiện tượng ngược đời này bắt nguồn từ hai sai sót cấu trúc đã đề cập ở trên.
Chúng ta có thể sử dụng một phép ẩn dụ để mô tả tình huống không công bằng này:
Hãy tưởng tượng chúng ta đang ở trong một căn phòng lớn với một chiếc điều hòa, nhưng tôi là người nắm giữ chiếc điều khiển từ xa. Tôi điều chỉnh nhiệt độ theo sở thích cá nhân của mình mà không quan tâm đến cảm nhận của người khác. Vấn đề ở đây là cả điều khiển từ xa và điều hòa đều là tài sản chung của cả nhóm nhưng lại được sử dụng theo ý thích cá nhân của tôi.
Về cơ bản, chu kỳ kinh tế toàn cầu hiện nay phụ thuộc vào chu kỳ nợ của Mỹ, và chu kỳ lãi suất toàn cầu phụ thuộc vào chu kỳ lãi suất của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ. Bằng cách bỏ qua các thuật ngữ và mô hình tài chính phức tạp, phép ẩn dụ này có thể làm nổi bật bản chất phi lý của hệ thống hiện tại.
Một khía cạnh bất công khác nằm ở chỗ tiền tệ của thế giới về cơ bản được lưu trữ trong tín dụng có chủ quyền của Hoa Kỳ. Điều này có nghĩa là số tiền mà bạn kiếm được thông qua lao động vất vả thực tế đang nằm trong túi của nước Mỹ, họ có thể sử dụng bất cứ khi nào họ cần mà không cần sự đồng ý của bạn bằng việc in thêm đô la Mỹ khi cần thiết.
Ví dụ, trong đại dịch COVID-19, mặc dù Mỹ và châu Âu đã ứng phó kém với đại dịch, nhưng nền kinh tế của họ vẫn thịnh vượng. Một lý do chính là các ngân hàng trung ương của Mỹ, châu Âu, Anh, và Nhật Bản đã mở rộng bảng cân đối của họ thêm 10 nghìn tỷ USD.
Nhóm dân số ở các nước này, chỉ là một phần nhỏ trong tổng số tám tỷ người trên thế giới, lại dường như có thể tự do sử dụng tài sản từ những người khác, nhận được trung bình 10.000 USD mỗi người trong hai năm đại dịch.
Hoa Kỳ sử dụng một loạt các biện pháp kinh tế, tài chính, và chính trị để duy trì vai trò của đồng USD trong giao dịch quốc tế. Dưới đây là một số chiến lược chính mà Mỹ áp dụng:
1. Ổn định kinh tế và tài chính: Mỹ duy trì một nền kinh tế lớn và ổn định, với hệ thống tài chính mạnh mẽ, là yếu tố quan trọng giúp USD duy trì vai trò là đồng tiền dự trữ toàn cầu. Sự ổn định của hệ thống tài chính Mỹ và khả năng hồi phục nhanh sau khủng hoảng cũng tạo niềm tin cho các quốc gia và nhà đầu tư quốc tế.
2. Thị trường tài chính sâu và thanh khoản cao: Hoa Kỳ có một trong những thị trường tài chính lớn nhất và thanh khoản nhất thế giới. Thị trường trái phiếu chính phủ Mỹ (Treasury bonds) rất phát triển, tạo điều kiện cho các quốc gia và tổ chức tài chính giữ dự trữ bằng USD một cách dễ dàng.
3. Sức mạnh quân sự và chính trị: Sức mạnh quân sự và ảnh hưởng chính trị toàn cầu của Mỹ giúp củng cố vị trí của USD. Mỹ sử dụng các liên minh quân sự, cam kết an ninh, và sức mạnh ngoại giao để duy trì ảnh hưởng quốc tế, từ đó cũng giúp duy trì sự phụ thuộc vào USD.
4. Hệ thống SWIFT và các quy tắc tài chính toàn cầu: Mỹ đóng vai trò chủ đạo trong hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT và các định chế tài chính toàn cầu như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới. Điều này cho phép Mỹ thiết lập và kiểm soát các quy tắc chơi, giữ USD ở vị trí trung tâm trong các giao dịch quốc tế.
5. Thương mại quốc tế: Mỹ thúc đẩy việc sử dụng USD trong thương mại quốc tế, đặc biệt là trong các thị trường dầu mỏ và hàng hóa quan trọng khác. Việc nhiều hợp đồng quốc tế được định giá và thanh toán bằng USD tạo nên một nhu cầu liên tục đối với đồng tiền này.
6. Trừng phạt tài chính: Mỹ sử dụng quyền lực của mình để áp đặt các biện pháp trừng phạt kinh tế lên các quốc gia hoặc tổ chức, buộc họ phải sử dụng USD trong các giao dịch nếu không muốn bị loại khỏi hệ thống tài chính toàn cầu. Điều này củng cố vai trò của USD như một công cụ quyền lực trong các chính sách đối ngoại của Mỹ.
7. Hiệp định thương mại và liên minh kinh tế: Mỹ đàm phán và tham gia vào các hiệp định thương mại và liên minh kinh tế quốc tế, như Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) hay các hiệp định thương mại song phương, để khuyến khích và bảo vệ việc sử dụng USD trong các giao dịch quốc tế.
Tóm lại, Hoa Kỳ sử dụng vai trò của USD trong hệ thống tài chính toàn cầu như một công cụ mạnh mẽ để duy trì ảnh hưởng kinh tế và chính trị.
Vị thế của USD không chỉ giúp Mỹ kiểm soát dòng chảy tài chính toàn cầu mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho Mỹ thực hiện các biện pháp trừng phạt kinh tế, định hình chính sách tài chính quốc tế, và đảm bảo lợi thế trong các thương lượng thương mại.
(Tham khảo từ các nghiên cứu của G.S Di Dongsheng tại Đại học Nhân dân Trung Quốc)
*Kỳ 1: Bản vị đô la, quân bài số 1 của Mỹ trong kiểm soát kinh tế toàn cầu
